Ngồi trong căn nhà ở ngõ 424 đường Trần Khát Chân (Hà Nội), ông Nguyễn Tiến Dũng và bà Nguyễn Thị Hiền - con trai và con gái nhà văn Kim Lân nhớ lại những ngày tháng khó khăn của thời kỳ bao cấp.

Ông Dũng được mọi người trong nhà gọi vui là ‘quản gia đỏ’ vì ông luôn sát cánh cùng mẹ lo chuyện ăn uống, cơm nước cho cả gia đình 7 người con. Cũng chính vì thế mà ông rất tường tận những câu chuyện bếp núc trong nhà.

Nhắc đến thời bao cấp, ông nói, có một thứ mà không ai có thể quên được, đó là tem phiếu. ‘Chỉ trừ dân buôn có tiền ra chợ đen mua đồ, còn lại tất tật đều mua bằng tem phiếu, từ gạo, thịt, đường, mắm… cho tới bó lá dong’.

Cảnh xếp hàng từ 5 giờ sáng đến 9-10 giờ trước cửa hàng mậu dịch là hình ảnh quen thuộc . ‘Đi mua hàng là phải cầm theo mũ nón, rổ rá hoặc kiếm một viên gạch bọc tờ giấy ghi tên để cùng lúc mua được mấy thứ. Đang xếp hàng bên này phải ngó sang bên kia xem đến lượt mình chưa. Có những hôm xếp hàng từ 5 giờ sáng, 10 giờ đến lượt mình thì hết hàng, đành ra về tay trắng’.

Ông Dũng nhớ lại, tiêu chuẩn của nhân dân khoảng 3 lạng thịt/ tháng. Nếu ai muốn ăn nhiều hơn thì phải mua thịt chân giò, thịt thủ… được tính một nhân đôi, không bao giờ dám mua thịt nạc. Hôm nào mua được chân giò thì rất sung sướng.

‘Tem phiếu sắp hết hạn mà chưa mua được hàng là hai mẹ con tôi cuống lên, chỉ đợi xem loa có thông báo gia hạn không. Được gia hạn thêm mấy ngày là mừng lắm’, ông nói.

Thời thiếu ăn, ông Dũng vẫn nhớ cảnh chia phần mỗi bữa cơm. ‘Nhà đông con, mỗi bữa ăn đều phải chia phần. Ví dụ ăn đậu, ăn thịt thì mẹ chia mỗi đứa 3 miếng. Phải chia như thế chứ không thì ào ào hết ngay’ - ông cười khi nhớ lại.

Ăn độn là khái niệm quen thuộc với hầu hết người dân thời bao cấp. Ngoài bột mỳ còn có món ngô răng ngựa để ăn độn. ‘Ngô rất cứng, phải ngâm vôi rất lâu, bung mãi mới ăn được’ – ông Dũng kể. 

‘Mỗi dịp Trung thu qua đi, nếu muốn mua gói thuốc lá Trường Sơn là phải mua kèm thêm cái đầu sư tử bán ế. Dân ăn chơi mua bia vài hào thì lại phải mua kèm đồ ăn mất vài đồng’.

‘Cái câu ‘gạo châu củi quế’ trong thời bao cấp là ý chỉ gạo quý như ngọc trai, củi quý như quế. Tôi còn nhớ, khi nào kiếm được bó củi là bày ra phơi cẩn thận, gọn gàng từng thanh một như thể đếm xem có mất thanh nào không’.

Một món gia vị quan trọng khác và cũng quý hiếm không kém là nước mắm. Thời ấy, mỗi nhà được tiêu chuẩn 1 lít nước mắm/ tháng. Để đủ ăn, người ta đổ nước lọc vào đun, cho thêm muối, sau đó pha vào nước mắm.

Bà Nguyễn Thị Hiền và ông Nguyễn Tiến Dũng - các con của nhà văn Kim Lân. Ảnh: Nguyễn Thảo

Ông Dũng kể, ngày đó nhà văn Kim Lân được chế độ phiếu C, mua hàng ở phố Nhà Thờ. Chế độ này, tuy không bằng chế độ cao cấp mua hàng ở phố Tôn Đản nhưng vẫn tốt hơn rất nhiều so với mua ở cửa hàng mậu dịch ngoài chợ.

‘Lương cụ Lân được 140 đồng. Thời sơ tán, gia đình sống chủ yếu dựa vào nghề sửa chữa quần áo của cụ bà’.

‘Vì thế mà tôi nắm rõ cả những nỗi khổ trong ăn mặc của phụ nữ thời ấy. Áo ngực phụ nữ may từ vải vụn được chần đi chần lại cho dày lên, sau đó uốn cho nhọn hoắt như cái phễu’, ông Dũng nói.

Theo lời ông Dũng, ‘Phụ nữ đến tháng thì khổ lắm, phải dùng vải màn gấp lại, dùng xong lại giặt đi lần sau dùng tiếp. Dùng nhiều đến nỗi miếng vải màn chuyển thành màu cháo lòng'.

'Ngày ấy, hiếm người đi may quần áo mới, mà chủ yếu là sửa chữa, cứ rách là lại ‘tích kê’’.

Nhớ lại những ngày đi sơ tán, ông Dũng kể tiếp, mỗi nhà cứ quây một miếng đất dưới chân đồi để trồng rau. ‘Đi học về thấy phân trâu ngoài đường cũng phải cắm cái que vào xí chỗ, để người ta biết là nó có chủ rồi. Phân ấy mang về bón cho rau’.

Ăn còn thiếu, sách để học cũng phải rút thăm. Người rút được quyển Hóa học, người được quyển Văn, thế là học chung. Cặp sách con gái được may từ vải vụn nhiều màu sắc, hình dáng khác nhau. Con trai thì cứ thế nhét sách vở vào cạp quần.

Nhớ lại những gian khổ thời bao cấp, bà Nguyễn Thị Hiền ngồi cạnh góp chuyện: ‘Chính vì đói khổ như thế nên trẻ con rất háo hức mỗi dịp lễ Tết. Cả năm mới được ăn bánh chưng nên bọn trẻ con ngồi trông bánh chín cả đêm. Mẹ tôi cho các con mỗi đứa tự gói một cái bánh nhỏ, tự ghi tên mình. Cảm giác bồi hồi khi vớt những chiếc bánh nóng hổi ra khỏi nồi, bây giờ không thể nào có được nữa’.

Kỷ niệm thời bao cấp trong trí nhớ của con trai GS Nguyễn Xiển

Những tài sản quý nhất thời ấy được đúc kết trong câu vè ‘Một yêu anh có Sei-cô. Hai yêu anh có Pơ-giô cá vàng. Ba yêu anh có hộ khẩu đàng hoàng…’

Họ chối đây đẩy. Chúng tôi phải kéo nhau xuống gặp bảo vệ, yêu cầu trích xuất camera làm bằng chứng. Lúc quay lên thì nhà kia đã dọn đống phân rồi’, chị H. kể lại.

Không chỉ vậy, con chó này còn gây ra nhiều nỗi đau đầu cho các hộ dân.

‘Chủ của nó làm kinh doanh nên từ sáng sớm họ đã ra khỏi nhà, đến tối muộn mới về. Nhà họ khóa cửa nhưng chỉ đóng cửa sắt phía ngoài, cửa gỗ vẫn để mở vì vậy con chó bị nhốt trong nhà kêu liên tục suốt cả ngày.

Tiếng kêu của nó khiến các hộ khác không thể chịu nổi phải đóng cửa, thậm chí bật nhạc to để át tiếng chó ăng ẳng. Căn hộ của tôi tôi nằm ở phía xa hơn không bị ảnh hưởng nhiều nhưng đến gần cầu thang máy để đi lại sẽ nghe thấy’, chị nói.

Cũng theo chị H, các hộ ở cùng tầng chị rất đoàn kết. Vào các ngày lễ, Tết họ đều trích quỹ tổ chức các hoạt động giao lưu, liên hoan nhưng gia đình này không tham gia. Các gia đình khác chào hỏi họ cũng không muốn đáp lời, khi bị phản ánh về vấn đề nuôi chó họ cũng lờ đi.

Chị B, một người phụ nữ khác cũng ở khu vực Hoàng Mai, chia sẻ, mất cắp vặt là điểm trừ ở chung cư chị đang sống.

Chị nói: ‘Bản thân tôi bị mất mũ bảo hiểm đến 4 lần. Những lần đầu tôi chủ quan, không cho mũ vào cốp xe nên bị lấy mất. Đến khi mua chiếc thứ 3 tôi bắt đầu có ý thức cho vào cốp, một lần vội lên nhà nên treo ở ngoài và lại bị mất. Đến lần thứ 4, chiếc mũ bảo hiểm cũ, chất lượng kém tôi nghĩ không ai lấy thế mà vẫn bị mất’.

Không chỉ mũ bảo hiểm, áo mưa cũng là vật hay bị mất cắp tại một số chung cư.

Chị Vinh Hồng (SN 1988, Nghệ An) đang sống tại một căn hộ chung cư ở quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội, cho biết, ở chung cư khá vui, các hộ đều là những gia đình trẻ văn minh, có tinh thần tập thể cao.

Tuy nhiên chị nói, cũng không tránh khỏi một số vấn đề khi sống chung cùng một không gian. ‘Tôi ái ngại nhất là việc hát karaoke. Một số hộ có tiệc tùng, hát hò đến 11, 12 giờ đêm. Dù đóng cửa nhưng nhiều hôm quá ồn ào chị Vinh Hồng vẫn không ngủ được, đặc biệt gia đình chị còn có 2 con nhỏ.

‘Bên cạnh đó, trẻ con ở chung cư nhiều, các cháu thường chơi đá bóng tại hành lang, khoảng 2-3 cháu và 1 quả bóng đã gây ồn ào, bóng đập rầm rầm vào cửa. Có hôm 10 giờ đêm, các cháu vẫn chơi, đạp xe ầm ĩ khiến tôi phải nhắc nhở’, chị nói.

Từ khi chuyển vào sống ở chung cư ở Hà Đông, Hà Nội, chị Ngọc (SN 1980, Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết gia đình chị giao lưu với hàng xóm nhiều hơn, nhưng cũng chính vì sát vách nhau mà nhiều lúc chị cảm thấy không thoải mái trong sinh hoạt.

Chị kể, mỗi tầng có 16 căn hộ, hầu hết các nhà đều sáng đi tối về đóng cửa. Trừ những ngày lễ tết tụ tập nhau ăn uống ở hành lang, còn lại nhà ai biết nhà ấy.

‘Đi làm về mệt, lại phải lo cơm nước cho chồng con, rồi dọn dẹp nhà cửa, thậm chí thỉnh thoảng buổi tối tôi vẫn phải tranh thủ làm việc nên tôi chỉ muốn yên tĩnh, không tụ tập chơi bời gì với hàng xóm.

Thế nhưng, cứ mỗi lần mở cửa ra cho thoáng gió là đám trẻ con nhà hàng xóm lại ùa vào. Đứa ngồi xem tivi, đứa lôi đồ chơi của con tôi ra bày vẽ, nghịch ngợm. Những đứa nhỏ dưới 2 tuổi còn nghịch dại, tự nhiên tôi lại phải vừa làm việc vừa trông chừng. Thậm chí, tôi còn không dám nói câu nào nghiêm khắc với bọn trẻ vì sợ hàng xóm nghe thấy lại tự ái’.

‘Tôi không hiểu hàng xóm nhà mình nghĩ thế nào mà để con sang nhà người ta chơi 1- 2 tiếng đồng hồ, đến giờ đi ngủ mới gọi về’, chị Ngọc bức xúc chia sẻ.

Không chỉ thế, mỗi lần đám trẻ con kéo quân về là chị lại phải dọn dẹp: cất gọn đồ chơi, quét nhà, lau chùi…

Một chung cư ở quận Nam Từ Liêm, Hà Nội

Sau vài tháng dọn đến nơi ở mới, chị không còn dám mở toang cửa hóng gió, mà mỗi lần đi về đều phải đóng chặt. Không biết những người hàng xóm có nhận ra điều đó mà nhắc nhở bọn trẻ hay không, nhưng thỉnh thoảng lại thấy có đứa trẻ đập cửa rầm rầm bên ngoài.

‘Nhà đất có thể chọn hàng xóm, chung cư nơi chúng tôi ở thì không’, chị Hà (SN 1985) kể về rắc rối của mình. Hàng xóm của chị là một gia đình có chồng ham mê lô đề, cờ bạc.

Nhiều hôm vào mùa bóng đá, nhà này tụ tập ăn uống, cá độ đến tận đêm rất ồn ào. Nhưng vì họ là ‘dân xã hội’ nên không hộ nào dám ý kiến.

Một lần, chồng chị Hà đi công tác, khoảng 10 giờ tối, một nhóm người bấm chuông nhà chị, đòi vào nhà. Nhóm người này hỏi: ‘Mày có phải vợ thằng N. (tên hàng xóm chị Hà) không?’. Chị Hà lắc đầu nhưng nhóm người này hùng hổ đòi xông vào nhà. Họ dọa nạt và định ném chất bẩn vào phòng khách khi thấy chị không muốn mở cửa. Chị Hà phải nói hết lời và đưa chứng minh thư cho nhóm người trên xem họ mới tin và bỏ đi.

Hóa ra họ đến đòi nợ nhà hàng xóm nhưng nhầm với số phòng nhà chị. Khi chị Hà giải thích, nhóm người trên nghĩ chị sợ hãi nên nói dối và không tin.

Sau vụ việc đó, vợ chồng chị Hà quyết tâm rao bán căn hộ, chuyển ra ngoài thuê trọ.

Vợ chồng chị đang tìm mua đất, xây nhà. ‘Lần này chọn chỗ ở, ngoài giá cả, vị trí chúng tôi sẽ xem xét cẩn thận hàng xóm’, chị khẳng định.

Nhà giàu, trí thức cũng khóc vì ám ảnh chung cư

Sống lâu tôi mới ngã ngửa ra rằng chung cư không phải lúc nào cũng văn minh, sạch sẽ.

Từ đầu năm 2022 đến nay, phát huy vai trò là NHTM Nhà nước luôn tiên phong thực hiện công tác an sinh, trách nhiệm với xã hội và cộng đồng, Agribank đã ủng hộ gần 330 tỷ cho các hoạt động tài trợ cho công tác giáo dục, y tế, làm nhà tình nghĩa, nhà cho người nghèo, nhà Đại đoàn kết… khắp các địa phương trên cả nước. Dự kiến trong năm 2022, Agribank sẽ dành khoảng 600 tỷ đồng để triển khai các hoạt động an sinh xã hội trên khắp các tỉnh, thành cả nước.

Ngọc Minh