Khi con trẻ lạm dụng việc khóc lóc để đưa ra các yêu cầu vô lý, cha mẹ cần có biện pháp can thiệp. Ảnh: T.Q.

Trẻ em không phải sinh ra đã khỏe mạnh về cảm xúc, trẻ phải được tôi luyện. Trẻ cần được nuôi dưỡng và dạy bảo các kỹ năng xác định cảm xúc của mình và thể hiện ra theo cách tích cực, từ đó, trẻ có thể kết nối với những người khác theo cách thông minh về cảm xúc.

Nhưng trước khi bắt đầu tìm hiểu về các cảm xúc của mình một cách nghiêm túc, trẻ thường phản ứng một cách đầy cảm tính. Điều này tạo ra hiệu ứng lan tỏa về các vấn đề cho cha mẹ, thầy cô và bất cứ ai xung quanh trẻ, thậm chí cả những người hàng xóm đang chỉ muốn được yên thân.

Nhưng một khi trẻ học được cách chậm lại, bình tĩnh và đưa ra các lựa chọn thông minh hơn khi đối mặt những cảm giác mãnh liệt của mình, sự thay đổi sẽ xuất hiện. Trẻ sẽ học cách thể hiện sự tự chủ và thấu hiểu các cảm xúc khác nhau của mình. Trong cuộc hành trình này, bốn kỹ năng về bức tranh toàn cảnh sẽ giúp trẻ khỏe mạnh hơn về cảm xúc và có khả năng: Chú ý, phản hồi (chứ không phản ứng lại), tạm ngừng lại, đưa ra lựa chọn thông minh.

Mặc dù những bước này nghe có vẻ đơn giản, chúng không hề dễ. Chúng đòi hỏi sự luyện tập và kiên nhẫn ở người lớn cũng như trẻ nhỏ, nhưng chúng có thể áp dụng được cho bất kỳ đứa trẻ nào.

Một số khoảnh khắc đòi hỏi chúng ta phải để ý hoàn toàn, ví dụ như phải xếp được con gà tây trong ngày lễ Tạ ơn lên bàn theo đúng tư thế trồng cây chuối của yoga. Nhưng trong thực tế, việc tập trung và để ý tới mọi thứ mình làm mà không có sự phán xét nào cùng với sự hiện diện toàn hảo của chính mình trong giây phút ấy được gọi là chánh niệm.

Chính việc này có thể giúp chúng ta đưa ra các lựa chọn thông minh hơn. Điều tương tự cũng đúng với trẻ em, đặc biệt khi nói đến các cảm xúc.

Bé Jimmy, năm tuổi, có một chút khó chịu khi em gái giành lấy đồ chơi. Sự cáu kỉnh của cháu tăng lên khi anh trai, Jack, chẳng may va vào và làm đổ cái tháp cháu mất công xây dựng.

Jimmy không hề có thói quen chú ý xem cơ thể mình cảm thấy ra sao, do đó, trước khi mọi người kịp phản ứng, cháu đã la hét và dậm chân điên cuồng quanh phòng khách. Chúng ta có thể ngăn chuyện này xảy ra, nhưng câu hỏi là: bằng cách nào?

Bước đầu tiên là giúp Jimmy học cách điều chỉnh dấu hiệu cơ thể truyền về khi bản thân chỉ mới cảm thấy hơi hơi khó chịu, trước khi sự giận dữ điên cuồng xuất hiện. Cháu cần phát hiện ra các cảm xúc của mình khi chúng phát triển, sau đó học cách thể hiện ra thật tích cực.

Những cách khác để thể hiện các cảm xúc của mình (bên cạnh việc gào thét) có thể là: Nói chuyện với bố mẹ, bỏ ra ngoài chơi, nói ra bản thân muốn gì: “Đừng làm đổ đồ chơi của em!”.

Cứ cho là năm tuổi vẫn còn bé để bắt đầu làm chủ cảm xúc, nhưng điều này không hẳn là bất khả thi. Trẻ ở lứa tuổi đó đang xây dựng từ vựng về cảm xúc và học cách xác định không chỉ các cảm xúc cụ thể và ý nghĩa của các cảm xúc là gì, mà còn về nơi trẻ cảm thấy cảm xúc đó xuất hiện ở đâu trên cơ thể của mình.

Việc giúp Jimmy bắt đầu nhận ra một loạt cảm xúc mãnh liệt, như sự tức giận chẳng hạn, khi nó còn trong trứng nước (khó chịu, thất vọng và ức chế) chính là điểm bắt đầu của nhận thức về loại cảm xúc đó.

Như chúng ta thấy, chú ý tới cảm giác của bản thân là chủ đề xuyên suốt của cuốn sách này. Mặc dù nhiều trẻ có khuynh hướng cảm tính bắt đầu trong khi chẳng có kỹ năng nào, trẻ rõ ràng có thể học được các kỹ năng đó.

Món quà đầu tiên được gửi tặng đến em Nguyễn Thị Ô Xin. Bị sưng lá lách cần phảiphẫu thuật sớm nhưng em Ô Xin vẫn cương quyết không chịu nhập viện với lýdo chi phí điều trị quá lớn. Dù đau bệnh, em đã vượt qua kỳ thi đại học vớisố điểm rất cao và nhận tin đỗ 2 trường ĐH trên giường bệnh. 

Ngay sau khi đọc thông tin trên báo, FPT Shop và Nokia Việt Nam đã đến tận nhà ÔXin và trao tặng laptop Toshiba Core i3, với mong muốn động viên em tiếp tụccông việc học tập và theo đuổi ước mơ “trở thành một bác sĩ tài giỏi để tự chămsóc sức khỏe cho bản thân và chữa bệnh cho mọi người…”.
 

Từ trái qua:  đại diện FPT Shop và Nokia Việt Nam, thầy Hiệu trưởng của trường cấp 3 em Ô Xin đang học, tiếp đến là bé Ô Xin và mẹ.

Ông Ngô Quốc Bảo (FPT Shop) và bà Lê Ngọc Anh Phượng (Nokia Việt Nam) cùng đi bộ để mở đầu cho chương trình : “Đồng hành cùng sinh viên” do báo Tuổi Trẻ tổ chức.

Nokia Việt Nam và FPT Shop đi bộ để mở đầu cho chương trình : “Đồng hành cùng sinh viên” do báo Tuổi Trẻ tổ chức.

Ông Ngô Quốc Bảo, Giám đốc Phát triển Kinh doanh FPT Shop cho biết: “Qua chuỗisự kiện tài trợ lần này, FPT Shop hy vọng có thể khởi động tinh thần tương thântương ái ngay ở tấm lòng mỗi nhân viên/ cán bộ công ty, công nghệ càng cao -tinh thần càng sâu. Trên tinh thần đó, bên cạnh hợp tác chiến lược trong kinhdoanh, chúng tôi tin rằng việc đồng hành cùng Nokia Việt Nam lần này sẽ là mởđầu cho nhiều hoạt động ý nghĩa khác hướng đến cộng đồng của FPT Shop và NokiaViệt Nam, cũng như với các đối tác trong tương lai.”
 
Bà Lê Ngọc Anh Phượng, Giám đốc Marketing Nokia Việt Nam, cho biết: “Nokia ViệtNam rất vui mừng cùng đồng hành với FPT Shop trong chương trình hỗ trợ cho cácbạn tân sinh viên xuất sắc hoặc có hoàn cảnh khó khăn. Chúng tôi cho rằng,chương trình vừa mang lại cho các bạn sinh viên nguồn động lực lớn lao để tiếptục vượt qua khó khăn, học tập và phấn đấu thật tốt, vừa thể hiện sự tích cựctham gia vào các hoạt động xã hội đầy ý nghĩa của Nokia Việt Nam và FPT Shop.Nokia Việt Nam và FPT Shop sẽ tiếp tục tìm kiếm các cơ hội hợp tác cùng nhautrong các chương trình gắn kết  với người tiêu dùng Việt Nam trong thờigian sắp tới.
 

Mạnh Trí

GS Hoàng Xuân Sính (Ảnh: Văn Chung).

GS Hoàng Xuân Sính cho biết: Xem clip của nam sinh lớp 12 - bản thân tôi đồng tình hãy để tuổi trẻ nói lên suy nghĩ của các em. Nếu các em không nói chúng ta sẽ không biết người trẻ thích, không thích cái gì cũng như thấy được những gì mình đạt dược hoặc còn thiếu sót.

Cái nguy hiểm là khi tuổi trẻ không nói gì, trước mặt chúng ta chỉ là “những hộp đen bí hiểm”. Anh là nhà GD mà trước những học sinh sinh viên (HSSV) không nói ý kiến về bài giảng, về chương trình, về nhà trường thì nhà GD biết gì để bổ sung, sửa chữa.

Ở VN, có lẽ lần đầu tiên một học sinh dám đưa ra quan điểm về giáo dục khi còn là học sinh nên được chú ý. Chính cái trái khoáy, lạ này nên mọi người mới cảm thấy ngạc nhiên. Nhưng tôi cho đây cũng là dấu hiệu đáng mừng.

Nhìn ra nước ngoài các em nói hàng ngày, ngay trên lớp học. Giáo dục phải làm sao để các em bày tỏ quan điểm, chính kiến ngay với thầy cô trong lớp học. Để bao nhiêu lâu học sinh mới nói ra trên clip thì hơi muộn.

Dù ủng hộ nhưng cần thấy đây chỉ là chủ quan suy nghĩ của học sinh, còn nhiều điểm cần uốn nắn. Giáo dục không cho phép được làm theo chủ quan của ai được. Giáo dục để đào tạo cho em thành một con người biết sống tốt giữa mọi người nên không thể theo cảm tính của một học sinh.

Ví dụ em bảo chỉ học môn nào thích. Nhưng Toán giúp phát triển óc phân tích, Văn giúp phát triển óc tổng hợp. Em không thích Văn hoặc Toán. Điều đó sẽ khiến em bị khập khiễng. Và tất nhiên, giáo dục sẽ áp đặt để em thành người toàn diện hơn.

Em nói không cần có thi cử kiểm tra nhưng kiểm tra nếu làm tốt chức năng đánh giá khả năng tiếp thu của em đến đâu lại cần thiết, phải làm dù em không thích.

- Một trong những quan điểm đáng chú ý của nam sinh này là học sinh chỉ cần học hết lớp 9. Ở tuổi 14, 15 các em đã biết xác định được khả năng và lối đi cho riêng mình. GS có đồng tình với ý kiến này?

Đó là suy nghĩ của em mà thôi. Tôi cũng thấy nhiều giáo sư đồng tình ủng hộ quan điểm đó. GS Văn Như Cương từng nói bậc phổ thông, mọi học trò không nhất thiết cần học đạo hàm tích phân. GS Nguyễn Lân Dũng và một số người sau đó cũng đồng tình ủng hộ.

Nhưng tôi xin lấy ví dụ nhiều nhà nghiên cứu kinh tế thế giới cho rằng chúng ta không thể dạy được học trò nghiên cứu về kinh tế.

TS Nguyễn Viết Khuyến, nguyên phó Vụ trưởng Vụ GD ĐH (Bộ GD-ĐT) chia sẻ trong lần sang Mỹ xem nghiên cứu sinh học hành như thế nào được các bạn tâm sự: “Ở đây phải học 2 năm về Toán trước, sau các GS mới cho học kinh tế. Theo các giáo viên ở đây: “Nếu không có Toán thì anh sẽ làm được gì với môn học của tôi. Có Toán mới nghiên cứu sâu được về kinh tế”. Trong khi ta lại nói không cần (?!)

Một ví dụ khác GS Lê Văn Cường từ ĐH Paris 7, nổi tiếng kinh tế sau khi về VN muốn truyền dạy kiến thức của ông cho SV. Ông làm thí điểm với SV Trường ĐH Thủy lợi và cũng yêu cầu SV phải học thêm về Toán trước khi học kinh tế của ông.

Tóm lại những tích phân, đạo hàm là rất cần thiết. Và giáo dục phổ thông cần 12 năm.

Cần một triết lí

- Bộ GD-ĐT đang hoàn thiện Đề án Đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông sau 2015. GS có góp ý gì để đề án có tính khả thi?

Trước khi góp ý tôi xin đưa chút so sánh về 2 nền giáo dục đối cực nhau là Mỹ và Pháp.

Giáo dục phổ thông ở Mỹ chủ trương cho thể thao lên hàng đầu. Tôi có chị bạn định cư ở Mỹ. Con học lớp 9, giỏi nhất tennis ở trường. Và đa số mọi người giỏi tennis còn hơn giỏi nhất Toán ở trường. Để trò phát triển tối đa về sức khỏe rồi vào đại học họ buộc SV phải “mở máy”, học thật nhiều. Thành ra nhiều trường ĐH của họ khó vì SV phải học nhiều.

Pháp lại chủ trương có 12 năm phổ thông để vào ĐH sinh viên sẽ đi chuyên sâu ngay chứ không học đại cương như Mỹ.

Nhưng cả hai nền giáo dục đều sản sinh ra những người giỏi. Vì đâu? Vì họ xác định được triết lí giáo dục. Có triết lí rồi mới xác định cần theo chương trình 9, 10 năm hay 12 năm được.

Hiện giáo dục phổ thông của mình bắt chước Pháp là nặng nhưng đến giáo dục ĐH lại không làm theo mà thả lỏng cho chơi. Đó là hệ quả của nền kinh tế kế hoạch với tư tưởng vào bao nhiêu phải ra bấy nhiêu.

Cách làm không nhất quán đó dẫn tới giáo dục của ta cứ đi vòng quanh, rối rắm.

Thậm chí ta bắt chước Pháp được bao nhiêu hay chỉ hời hợt? Trẻ ở Pháp học rất nặng, đặc biệt là việc tự học. Ta thay vào là việc bắt trẻ đi học thêm.

Đổi mới chương trình sách giáo khoa ở VN muốn thành công cần một triết lí. Sau đó tính làm như thế nào, giao cho ai viết hay nhập khẩu chương trình thì đơn giản. Ban soạn thảo phải làm từ lớp 1 đến ĐH. Nếu tách ra làm sẽ dẫn đến khập khiễng, thiếu toàn diện.

Văn Chung(thực hiện)