Nhận định, soi kèo Queretaro vs Necaxa, 5h ngày 11/7

Trước khi bàn chi tiết hai vấn đề này, việc đặt phương án này trong toàn bộ hệ thống các chính sách giáo dục là một cách tiếp cận hợp lý để xem xét và đánh giá các phương án tổ chức thi này.

Thí sinh thi THPT quốc gia năm 2016 (Ảnh Đinh Quang Tuấn)

Đặt chính sách thi cử trong hệ thống chính sách giáo dục

Trước hết, các hoạt động thi cử nên được xem là một cấu phần của chương trình giáo dục (curriculum). Đến lượt mình, chương trình giáo dục ở phổ thông cũng như các cấp học cao hơn là nền tảng để xây dựng và triển khai các phương án thi cử, xét tuyển.

Hơn nữa, các chính sách thi cử cũng cần được đặt trong mối quan hệ với các vấn đề xã hội và sử dụng hiệu quả các nguồn lực xã hội.

Nhìn dự thảo phương án thi 2017 từ góc độ hệ thống này, ta có thể thấy (i) Phương án là một giải pháp thi cử quá độ từ một chương trình giáo dục thiên về truyền tải kiến thức sang một hệ thống giáo dục hướng tới phát triển năng lực (competency), (ii) Dự thảo hướng tới việc gọn nhẹ hóa kỳ thi THPT, giảm áp lực học thêm, dạy thêm vì mục đích thi cử; và (iii) Trao quyền tự chủ tuyển sinh cho các cơ sở giáo dục đại học theo đúng như Luật giáo dục đại học hiện hành đang quy định.  Nếu những nhận định này là đúng, thì dự thảo nếu được triển khai thành công, sẽ là một bước đi ban đầu cho một lộ trình ổn định hóa hệ thống thi cử trong trung và dài hạn.

Kinh nghiệm quốc tế ở một số nơi trên thế giới như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Úc cũng cho thấy một hệ thống thi cử sử dụng nhiều phương thức đo lường ở các bước đánh giá khác nhau tùy theo mục đích đánh giá cũng như nguồn lực của từng bước là một giải pháp có tính bền vững cao. Tuy nhiên, để đảm bảo thành công của phương án thi 2017 và các năm tiếp theo, một số vấn đề kỹ thuật về xây dựng đề thi cần được chỉnh sửa cho phù hợp hơn.

Một số vấn đề kỹ thuật

Thứ nhất, số lượng câu hỏi thi trong mỗi phần thi trong các đề thi KHTN, KHXH cần được xác định để đảm bảo độ tin cậy tối thiểu cho các phần thi này. Thông thường, điểm các đề thi chuẩn hóa quan trọng (high-stake) nên có độ tin cậy quanh ngưỡng 0.9. Nếu độ tin cậy thấp hơn ngưỡng này, điểm thi sẽ có sai số đáng kể và điều này ảnh hưởng tới chất lượng và tính công bằng của các quyết định xét tốt nghiệp hay tuyển sinh.

Thí sinh thi THPT quốc gia năm 2016 (Ảnh Đinh Quang Tuấn)

Để đảm bảo độ tin cậy ở mức độ chấp nhận được, các đề thi chuẩn hóa quan trọng thường có không dưới 30 câu hỏi trắc nghiệm. Tất nhiên, càng nhiều câu hỏi, chất lượng câu hỏi càng cao, thí sinh càng làm bài nghiêm túc thì độ tin cậy của điểm càng cao. Tuy nhiên, các yếu tố về thời gian và nguồn lực cũng có tính quyết định tới việc lựa chọn số lượng câu hỏi.

Thứ hai, đối với đề thi KHTN và KHXH, do đây là giải pháp quá độ, các đề thi này vẫn chứa các phần thi riêng rẽ cho các môn như Vật Lý, Hóa Học, Sinh Học hay Sử, Địa, Giáo dục Công dân. Theo như dự thảo, các trường có thể dùng các đầu điểm này cho mục đích tuyển sinh. Do vậy, độ tin cậy của điểm các phần thi này cần được đảm bảo. Số lượng 20 câu hỏi cho từng môn thi có lẽ là không đủ để đạt được độ tin cậy cần thiết.

Ngoài ra, việc tổ chức thi các bài thi này như thế nào cũng là vấn đề cần xem xét. Nếu phát cả ba phần thi của đề thi KHTN, KHXH cho thí sinh ngay từ đầu, có thể một số thí sinh sẽ chỉ tập trung vào làm các phần thi mà mình sẽ dùng để dự tuyển đại học. Nếu điều này xảy ra, tính chuẩn hóa về mặt thời gian của các phần thi sẽ bị ảnh hưởng và do vậy cũng sẽ ảnh hưởng tới độ tin cậy của điểm của các phần thi này.

Ngoài các vấn đề về kỹ thuật trên, tính bền vững của phương án trong trung dài hạn cũng là vấn đề đang được cộng đồng quan tâm.

Tính bền vững của phương án

Tính bền vững của phương án này phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Tuy nhiên, một số yếu tố cơ bản ảnh hưởng tới điều này có thể kể đến là (i) Tính phù hợp của phương án với chương trình giáo dục và những cải cách chương trình sắp tới, (ii) Chất lượng đề thi, tổ chức thi, (iii) Tính đồng bộ của các chính sách sử dụng kết quả thi, tổ chức hệ thống giáo dục, tổ chức chương trình giáo dục, (iv) Sự đồng thuận của người dân, và (v) Sự ủng hộ của lãnh đạo.

Trong bài viết này, ba vấn đề đầu tiên sẽ được phân tích chi tiết. Sự đồng thuận của cộng đồng và sự quyết tâm của lãnh đạo có lẽ phụ thuộc vào ba yếu tố đó.

Thứ nhất, như đã đề cập ở trên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy một hệ thống thi cử dựa trên nhiều phương thức đo lường tùy theo mục đích thi cử là linh hoạt và đáp ứng được với những thay đổi trong chương trình giáo dục. Việc có các tổ chức độc lập chuyên trách công tác khảo thí cũng sẽ giúp cho hệ thống giáo dục vận hành một cách mạch lạc, tránh tính trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” và “ôm đồm trách nhiệm” của các cơ quan quản lý nhà nước trong nhiều năm qua. Khi công tác làm đề thi, tổ chức thi được chuyên nghiệp hóa, chất lượng đề thi và chấm thi, phân tích kết quả thi sẽ có điều kiện được cải tiến liên tục.

Công nghệ làm các đề thi chuẩn hóa đã được xây dựng và phát triển từ đầu thế kỷ 20. Việc từng bước học hỏi và “nhập khẩu” các công nghệ này để phục vụ công tác làm đề thi là việc làm hoàn toàn khả thi trong trung và dài hạn. Quan trọng hơn cả là vấn đề xây dựng một “hệ sinh thái” các chính sách giáo dục đồng bộ để toàn bộ hệ thống sử dụng hiệu quả và đúng đắn các kết quả thi.

Ví dụ, nếu phương án chỉnh sửa như dự thảo 2017 này được triển khai, các trường sẽ tuyển sinh dựa trên các thông tin gì? Có cần tổ chức thêm các kỳ thi tuyển sinh ở cấp độ trường hay nhóm trường nữa không? Khi chương trình phổ thông thay đổi, các đề thi của phương án sẽ được điều chỉnh thế nào cho phù hợp? Nếu dùng các kết quả thi của phương án này để tuyển sinh, việc tổ chức đào tạo, lựa chọn ngành học ở bậc ĐH, CĐ có cần được điều chỉnh cho phù hợp không? Đó là những câu hỏi về mặt chính sách cần được đặt ra và cần được trả lời thấu đáo.

Phụ huynh chờ con làm bài thi (Ảnh Đinh Quang Tuấn)

Một số khuyến nghị

Thứ nhất,cần tăng số lượng câu hỏi và thời lượng cho đề thi KHTN, KHXH. Mỗi phần thi của từng môn trong các đề thi này cần có từ 30 – 50 câu hỏi. Về mặt tổ chức thi, nên tổ chức để mỗi thí sinh tại một thời điểm chỉ được phép làm một phần trong đề thi KHTN, KHXH. Thời lượng cho từng phần thi cũng cần được quy định rõ ràng và thí sinh không được dùng thời gian làm phần thi này để làm phần thi khác.

Thứ hai,cần sớm đưa ra đề thi mẫu để học sinh tham khảo và cộng đồng giáo dục phản biện. Sau khi được tiếp cận đề thi mẫu, nếu học sinh và cộng đồng giáo dục yên tâm về chất lượng cũng như hiểu được yêu cầu và ước lượng được mức độ khó của đề thi, học sinh và cộng đồng có thể bớt lo lắng hơn. Ngược lại, nếu đề thi không được sự ủng hộ của cộng đồng, phương án như dự thảo 2017 nêu ra sẽ khó có thể khả thi ngay trong năm nay.

Thứ ba,cần đặt phương án thi cử này trong bối cảnh tổng thể của các chính sách giáo dục khác như tổ chức và triển khai chương trình giáo dục, chính sách tuyển sinh, chính sách xét tốt nghiệp, chính sách đào tạo giáo viên… Các chính sách này phải được điều chỉnh để hài hòa với nhau nhằm tạo ra hiệu ứng tích cực cho toàn bộ nền giáo dục trong trung và dài hạn.

Một đề xuất có thể dễ dàng được triển khai khi có trung tâm khảo thí độc lập là thí sinh có thể thi tốt nghiệp nhiều lần. Đây là điều mà bang Massachusetts đã và đang áp dụng trong nhiều năm qua. Ở bang này, kỳ thi tốt nghiệp THPT được tổ chức vào lớp 10 và thí sinh có thể thi tốt nghiệp mỗi môn tối đa là 4 lần trong suốt các năm học THPT.

Cuối cùng, và cũng là quan trọng nhất, cộng đồng những người có quan tâm tới vấn đề đổi mới thi cử này, trong đó có cả những học sinh đang học lớp 11, 12 cần tiếp tục lên tiếng và đóng góp ý kiến phản biện các khía cạnh khác nhau của phương án này.

Đặc biệt, tiếng nói của học sinh, thí sinh tự do, giáo viên, phụ huynh mà dự thảo có ảnh hưởng trực tiếp sau khi được tiếp cận với các đề thi mẫu là căn cứ quan trọng cho các cơ quan có trách nhiệm. Dựa trên những phản hồi này, các cơ quan hữu trách có thể ra các quyết định có chỉnh sửa dự thảo hoặc có triển khai phương án này ngay trong năm 2017 này hay không.

Trong mọi tình huống, chúng ta có thể hi vọng rằng việc học sinh học chắc chương trình đã được quy định sẽ là sự chuẩn bị tốt nhất cho mọi phương án thi.  

Phạm Ngọc Duy(Nghiên cứu sinh về Đo lường và Tâm trắc học Giáo dục, ĐH Massachusetts Amherst)

Diễn từ mở đầu với kỷ niệm hồi đầu năm nay, Han Kang tình cờ tìm thấy một tập thơ nhỏ cô viết từ năm 1979.

Tình yêu ở chốn nào?

Hẳn ở bên trong lồng ngực phập phồng của mình chứ sao.

Tình yêu là điều chi?

Chính là sợi chỉ vàng nối giữa tim người và tim ta.

Han Kang đọc diễn từ khi nhận Giải thưởng Nobel Văn chương 2024 tại Stockholm (Thụy Điển), ngày 7/12. Ảnh: Anna Svanberg/Nobel Prize.

Han Kang còn nhớ như in cảm giác khó tả khi cô bé 9 tuổi "không muốn cho ai xem cuốn 'Tập viết thơ'". Chụp ảnh bài thơ trước khi cất đi, cô cảm nhận được "nguồn mạch tiếp nối giữa những câu từ tôi viết năm xưa và con người mình hiện tại".

Mười bốn năm sau đó, Han Kang xuất bản những bài thơ đầu tiên, rồi đến truyện ngắn đầu tiên, "trở thành một người viết". Năm năm sau, cô xuất bản tiểu thuyết đầu tay mà cô viết trong ba năm. Cô ngày hôm nay, như trước kia, vẫn thấy "thích thú công việc viết thơ và cả truyện ngắn, nhưng viết tiểu thuyết luôn có sức mê hoặc đặc biệt". Bởi lẽ, khoảng thời gian đầu tư cho tiểu thuyết, từ một đến bảy năm, cho phép cô "chìm đắm trong những câu hỏi quan yếu và bức thiết", mà theo cô là xứng đáng để đánh đổi phần nào đời sống cá nhân.

Những câu hỏi trong đời một nhà văn

Khoảng thời gian viết 채식주의자 (tựa tiếng Việt: Người ăn chay, Hoàng Hải Vân dịch) từ năm 2003 đến 2005, Han Kang bị ám ảnh bởi những câu hỏi: "Một con người có thể hoàn toàn vô tội hay không? Chúng ta có thể khước từ bạo lực đến mức độ nào? Điều gì sẽ xảy ra với một kẻ từ chối thuộc về loài người, nhằm khước từ bạo lực?"

Nhân vật chính trong tiểu thuyết này đã lựa chọn từ bỏ việc ăn thịt, và sau rốt từ chối mọi loại thức ăn đồ uống ngoại trừ nước, tin rằng mình có thể hóa thành một cái cây. Phân cảnh cuối cùng là trong xe cấp cứu, vì tác giả "hy vọng Yeong-hye sẽ tiếp tục sống trong thế giới của câu chuyện này".

Đến 바람이 분다, 가라 (tạm dịch: Gió nổi rồi, đi đi; tựa tiếng Anh là Ink and Blood) kể về một phụ nữ đánh liều chính mạng sống của mình để minh chứng bạn cô không chết vì tự sát, "Chẳng phải sau rốt chúng ta phải sống sót đấy sao? Chẳng phải chúng ta cần làm chứng cho sự thật bằng chính sinh mạng của mình hay sao?" là những câu hỏi Han Kang đặt ra.

Trong tiểu thuyết thứ năm 희랍어 시간 (tựa tiếng Anh: Greek Lessons, tạm dịch: Giờ học tiếng Hy Lạp) - câu chuyện về một phụ nữ mất khả năng nói và một người đàn ông mất dần thị lực, Han Kang đi xa hơn: "Nhìn sâu vào phần dịu dàng nhất của con người, vuốt ve hơi ấm không thể phủ nhận kia, phải chăng đó là cách để sống tiếp trong thế giới phù du, bạo lực này?"

Ba tác phẩm của Han Kang đã xuất bản tại Việt Nam.

Gia đình Han Kang rời Gwangju vào tháng 1/1980, chỉ 4 tháng trước vụ thảm sát kinh hoàng. Năm 12 tuổi, cô tình cờ xem một tuyển tập hình ảnh về sự kiện, được những người sống sót và gia quyến những người bỏ mạng bí mật xuất bản. Tâm hồn non nớt chưa hiểu thấu ý nghĩa lịch sử của ấn phẩm đó, song cả hình ảnh những gương mặt bị hủy hoại vì dùi cui, lưỡi lê và súng đạn, lẫn bức ảnh chụp hàng dài người xếp hàng trước bệnh viện đại học để hiến máu cho nạn nhân bị trúng đạn, đều dấy lên nơi cô bé cùng một câu hỏi: "Con người có thể làm điều này với đồng loại của mình sao?"

Năm 2012, gác lại mong muốn viết một cuốn sách tươi sáng, Han Kang đi tìm lời giải đáp cho cô bé năm xưa, bắt tay viết 소년이 온다 (bản dịch tiếng Việt lấy tựa Bản chất của người, Kim Ngân dịch). Cô đọc một cuốn sách ghi chép lời của hơn 900 nhân chứng, rồi tiếp tục đọc về những sự kiện bạo lực khác, và sau rốt, mở rộng ra cả những cuộc thảm sát đã tiếp diễn xuyên suốt lịch sử nhân loại.

Những năm ở độ tuổi ngoài 20, Han Kang luôn viết mấy dòng sau trên đầu mỗi trang nhật ký:

"Hiện tại có cứu rỗi được quá khứ?

Kẻ còn sống có cứu rỗi được người đã khuất?"

Nhưng dòng nhật ký của một giáo viên trẻ tuổi dạy lớp buổi đêm ở Gwangju, người quyết định ở lại dù biết quân đội sắp đến, sau đó hy sinh, đã khiến Han Kang tìm được lối đi cho tiểu thuyết của mình, đồng thời đảo ngược hai câu hỏi trên:

"Quá khứ có cứu rỗi được hiện tại?

Người đã khuất có cứu rỗi được kẻ còn sống?"

작별하지 않는다 (tựa tiếng Anh: We Do Not Part, tạm dịch: Không lời từ biệt) - tiểu thuyết về những người sống sót sau thảm sát Jeju - khởi nguồn từ một giấc mơ của Han Kang vào năm 2014, đến 2021 mới hoàn thành và xuất bản, khám phá những câu hỏi: "Chúng ta có thể yêu thương đến nhường nào? Giới hạn của ta nằm ở đâu? Chúng ta cần bao nhiêu yêu thương để đến cuối cùng vẫn giữ được bản chất con người của mình?"

Bước tiếp trên hành trình một người viết

Từ bấy, Han Kang chưa hoàn thành tiểu thuyết tiếp theo, nhưng cô tiết lộ trong diễn từ rằng cuốn sách này liên hệ với 흰 (tựa tiếng Việt: Trắng, Hà Linh dịch) - tác phẩm tưởng nhớ người chị gái đã rời trần thế chỉ hai giờ sau khi chào đời của cô.

Cô nói mình "bước qua những cuốn sách đã viết, đến khi rẽ vào một khúc quanh và nhận ra chúng không còn trong tầm mắt". Những tác phẩm ấy "sẽ có cuộc sống độc lập và số phận của riêng mình", cũng như mọi nhân vật của cô:

"Những linh hồn đó sẽ đi xa đến đâu - những linh hồn đã tụ lại trong sắc cam đậm sâu sau mí mắt khép, bao phủ tôi trong ánh sáng ấm áp khôn tả? Những ngọn nến đó sẽ đi xa đến đâu - những ngọn nến sáng lên ở nơi xảy ra thảm sát, trong mỗi khung thời gian và không gian bị bạo lực khôn lường tàn phá, những ngọn nến trên tay những ai nguyện thề không bao giờ nói lời từ biệt? Ánh sáng đó có truyền từ bấc này sang bấc khác, từ trái tim này sang trái tim khác, qua sợi chỉ vàng?"

Cô bé Han Kang năm xưa viết trong tập thơ: "Tình yêu ở chốn nào? Tình yêu là điều chi?"

Tác giả Han Kang mùa thu năm 2021, thấy hai câu hỏi luôn thường trực trong tâm trí:

"Cớ sao thế giới lại tàn bạo và bi thương đến thế?

Vậy mà thế giới cũng lại tươi đẹp biết nhường nào?"

Cô những tưởng ấy là động lực thôi thúc ngòi bút của mình. Nhưng chẳng phải từ ngày bé thơ đến hôm nay, những câu hỏi mắc của cô luôn xoay quay tình yêu thương?: "Phải chăng âm điệu sâu thẳm và nguyên bản nhất đời tôi, ấy chính là tình yêu?"

Han Kang muốn bày tỏ lòng cảm tạ sâu sắc nhất đến những ai đã kết nối với cô qua sợi chỉ đó.

Han Kangsinh năm 1970 tại thành phố Gwangju, Hàn Quốc trước khi cùng gia đình chuyển đến thủ đô Seoul khi mới 9 tuổi. Cô có nền tảng văn học từ bé: cha cô là tiểu thuyết gia nổi tiếng Han Seung-won. Cô học chuyên ngành văn học tại Đại học Yonsei. Sự nghiệp văn chương của Han Kang bắt đầu vào năm 1993 khi 5 bài thơ của cô xuất bản trên tạp chí Văn học và Xã hội. Năm sau đó, truyện ngắn Red Anchorcủa cô thắng cuộc thi Văn học mùa xuân của báoSeoul Shinmun. Cô xuất bản tập truyện ngắn đầu tiên Yeosuvào năm 1995. Năm 1998, với tài trợ của Hội đồng Nghệ thuật Hàn Quốc, cô tham gia Chương trình Viết văn Quốc tế của Đại học Iowa trong ba tháng.

Các tác phẩm đã xuất bản của cô bao gồm tuyển tập truyện ngắn Fruits of My Woman(2000), Fire Salamander(2012); tiểu thuyết Black Deer(1998), Your Cold Hands(2002), Người ăn chay(2007), Breath Fighting(2010) và Greek Lessons(2011), Bản chất của người (2014), Trắng (2016), We do not part(2021); tập thơ I Put the Evening in the Drawer(2013).

Cô giành nhiều giải thưởng văn học lớn nhỏ tại quê nhà: Giải thưởng Tiểu thuyết Hàn Quốc lần thứ 25 (1999);Giải thưởng Nghệ sĩ Trẻ Ngày nay của Bộ Văn hóa Hàn Quốc (2000); Giải thưởng Văn học YiSang (2005); Giải thưởng Văn học Dongri (2010);Giải thưởng Văn học Manhae (2014); Giải thưởng văn học Hwang Sun-won (2015); Giải thưởng Văn học Kim Yujung (2018).

Người ăn chayđoạt giải Man Booker quốc tế năm 2016, Giải thưởng San Clemete ở Tây Ban Nha năm 2019. Bản chất của ngườigiành Giải thưởng Malaparte tại Ý năm 2017. I Do Not Bid Farewell nhận giải Medicis và giải Émile Guimet của Pháp lần lượt vào năm 2023 và 2024.

Cô được chọn là tác giả thứ năm cho dự án Thư viện Tương lai (tuyển chọn tác phẩm của những nhà văn hiện nay và xuất bản trong tương lai) ở Na Uy vào năm 2019. Tác phẩm Dear Son, My Belovedsẽ lưu giữ tại Thư viện Deichman tại Oslo cho đến khi xuất bản theo lịch trình vào năm 2114.

Ngày 10/10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố Nobel Văn chương 2024 trao cho Han Kang, đưa cô trở thành người Hàn Quốc đầu tiên và nữ tác gia châu Á đầu tiên đoạt giải thưởng này.