Thói quen đọc trong bối cảnh hiện nay

[...] Theo một nghiên cứu khác vào năm 2019 của nhóm nghiên cứu thị trường của Picodi thực hiện cuộc khảo sát người Việt mua sách và đọc sách: Người Việt không có thói quen mượn sách, số lượng người mượn sách từ thư viện chỉ chiếm khoảng 8% và 17% người Việt mượn sách từ bạn bè. 21% người tham gia khảo sát nói rằng họ không thích đọc sách cũng như không hề quan tâm đến sách. Picodi khảo sát 41 quốc gia về vấn đề mỗi người mua ít nhất 1 cuốn sách trong 1 năm thì việt nam đứng thứ 35 (3/2019).

Trích báo cáo Nghiên cứu thế hệ trẻ Việt Nam của Hội đồng Anh thực hiện vào tháng 8/2020, phần đông giới trẻ sử dụng mạng xã hội (73%), Internet/các trang web (69%) và tivi (59%) là các nguồn thông tin tin cậy cho các sự kiện đương thời. Thông tin từ nguồn bạn bè (50%), báo chí (43%) và gia đình (39%) cũng phổ biến.

Trong nhóm đối tượng nghiên cứu cho biết Internet được họ chuộng hơn trong việc tìm kiếm thông tin các nguồn truyền thống như báo giấy. Thế hệ trẻ cũng sử dụng các nền tảng trực tuyến để học tập và phát triển kĩ năng mới - ví dụ, nghe sách nói (audiobook) hoặc đọc sách điện tử (ebook) và tìm bài học liên quan, hoặc nằm ngoài chương trình học ở trường, ưu tiên đọc sách trực tuyến hoặc thậm chí là lên YouTube để nghe sách nói và ít đọc sách giấy.

Tham khảo số liệu khảo sát của Cục trẻ em, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cho thấy trong quý III năm 2022, trẻ em sử dụng mạng Internet ngày càng nhiều. Kết quả khảo sát cho thấy trong 3 tháng có 89% trẻ em truy cập và sử dụng Internet, trong số này, 87% sử dụng Internet hàng ngày. Trung bình trẻ em thường sử dụng từ 5-7 tiếng/ngày vào mạng xã hội, trong đó có 36% trẻ em được dạy về việc đảm bảo an toàn trên mạng.

Báo cáo khảo sát “Niềm tin - Thói quen đọc trong giới trẻ tại TP.HCM” do Công ty TNHH Đường Sách TP.HCM thực hiện từ tháng 4 đến tháng 6/2019, với 1.600 phiếu, trong đó bao gồm 400 học sinh cấp 1; 400 học sinh cấp 2; 200 học sinh cấp 3; 400 sinh viên đại học - cao đẳng và 200 phiếu dành cho phụ huynh và giáo viên. Báo cáo kết quả cho thấy ở độ tuổi tiểu học có 35% học sinh không thích đọc sách, 42% học sinh thích đọc sách và 23% ở mức độ thỉnh thoảng thích đọc sách (tương tự con số 16% - 36% - 48% đối với học sinh cấp 2).

Từ kết quả khảo sát nhóm nghiên cứu đưa ra nhận định đây là hai nhóm đối tượng cần được quan tâm đầu tư nhiều trong việc tạo lập cảm xúc yêu thích đối với việc đọc từ môi trường gia đình, nhà trường (ước tính tỷ lệ học sinh thỉnh thoảng đọc sách và yêu thích đọc sách ở cấp tiểu học là 65% và THCS là 84%).

Phát triển văn hóa đọc nên bắt nguồn từ tạo lập niềm tin, thói quen đọc. Ảnh: Thanh Trần.

Trước xu thế phát triển về công nghệ và các nền tảng mạng xã hội hiện nay, có rất nhiều phương tiện để phục vụ nhu cầu giải trí, tìm kiếm thông tin; do vậy, thói quen đọc sách phần nào bị lấn át bởi những phương tiện giải trí khác.

Lâu nay đề cập đến việc phát triển văn hóa đọc, ta thường căn cứ vào số lượng sách được xuất bản trong năm đem chia cho tổng dân số Việt Nam để ra con số một người dân đọc bao nhiêu cuốn sách trong năm để từ đó nhận định sức đọc của người Việt kém, giới trẻ ngày nay quay lưng với văn hóa đọc là nhận định còn mang tính cảm tính…

Phát triển văn hóa đọc nên bắt nguồn từ tạo lập niềm tin, thói quen đọc. Cần tạo dựng niềm tin cho người đọc rằng việc đọc là cần thiết, cho thấy lợi ích của việc đọc sách, tạo nên giá trị cá nhân, nâng cao tri thức, giúp ích cho việc học, công việc, giúp ích cho xã hội.

Thói quen đọc nên tạo dựng từ nhỏ và bắt nguồn từ trong gia đình, từ trong nhà trường một cách thường xuyên. Ngoài sách giáo khoa, học sinh nên đọc sách gì, đọc sách như thế nào vừa phục vụ việc học, vừa phục vụ cho việc nuôi dưỡng tâm hồn và phát triển tri thức - đó là vấn đề mà gia đình, nhà trường và cả giới xuất bản cần quan tâm để cùng chung tay tạo lập nên thế hệ thích đọc sách trong tương lai.

“Danh mục sách khuyến nghị hỗ trợ dạy và học cấp tiểu học”

Từ trăn trở làm thế nào để phát triển văn hóa đọc, làm thế nào để học sinh thích đọc sách, làm gì để học sinh thấy được lợi ích của việc đọc sách… năm 2019, Hội Xuất bản Việt Nam - Văn phòng phía Nam đã có nhiều cuộc gặp gỡ với các giáo viên, người làm công tác thư viện; khảo sát và gặp gỡ lãnh đạo của các trường tiểu học, trung học cơ sở, Trung học phổ thông tại TP.HCM, Bình Dương… tạo tiền đề tổ chức nhiều tọa đàm về văn hóa đọc.

Thực tế khảo sát cho thấy, hiện nay hầu hết tại các thư viện, nguồn sách được trang cấp từ các nhà xuất bản được sắp xếp theo môn loại, hoặc số đăng ký cá biệt nên để xây dựng danh mục sách phù hợp theo môn học hoặc chủ đề, người làm công tác thư viện gặp không ít khó khăn trong việc phối hợp với giáo viên xem nội dung từng cuốn sách trong từng môn loại để tập hợp lại theo chủ đề của mỗi môn học.

Tiếp thu ý kiến từ nhiều giới chuyên gia để tìm giải pháp để giúp người làm công tác thư viện trong việc bổ sung tài nguyên thông tin hàng năm, hay giúp giáo viên chọn sách phù hợp trong công tác giảng dạy, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới, giúp tháo gỡ sự lúng túng của phụ huynh trong việc lựa chọn sách cho con.

Đồng thời, giúp nhà trường thuận lợi trong việc hình thành Danh mục sách theo chủ đề của mỗi môn học phục vụ cho việc dạy và học trong trường tiểu học; năm 2020, Hội Xuất bản Việt Nam, căn cứ theo khung Chương trình Giáo dục phổ thông - Chương trình Tổng thể được Bộ Giáo dục & Đào tạo ban hành năm 2018 và các văn bản quy định khác liên quan đến hoạt động thư viện và phát triển văn hóa đọc trong nhà trường, đã lập Dự án tổng hợp từ nguồn sách khoảng 6.000 tựa dành cho thiếu nhi của hơn 30 đơn vị xuất bản trên cả nước.

Với sự hỗ trợ đọc, chọn lọc, phân loại và nhận xét từng tựa sách của các chuyên gia giáo dục và hơn 50 giáo viên tiểu học, có 965 tựa sách được tuyển chọn, sắp xếp đưa vào Danh mục sách khuyến nghị hỗ trợ dạy và học theo môn học/chủ đề cấp tiểu học (gọi tắt Danh mục sách).

Danh mục sách đã đáp ứng yêu cầu thiết thực của thư viện nhà trường về trang bị các xuất bản phẩm theo chủ đề, môn học, lớp học cấp tiểu học, nhằm hỗ trợ việc dạy của giáo viên và việc đọc mở rộng của học sinh, để hoàn chỉnh các tri thức và kỹ năng nền tảng theo Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Danh mục sách được sắp xếp theo từng chủ đề của mỗi môn học, từ lớp 1 đến lớp 5, bao gồm các môn Đạo đức, Hoạt động trải nghiệm, Tự nhiên xã hội, Khoa học, Lịch sử - Địa lý, Tiếng Việt, Toán và Lịch sử địa phương TP.HCM. Mỗi tựa sách trong Danh mục sách được các giáo viên, chuyên gia giáo dục ghi đầy đủ ý kiến nhận xét về chuyên môn và nhận định đây là những cuốn sách có giá trị tri thức, khám phá khoa học, lịch sử, địa lý, toán học, văn học, truyện về đạo đức, nhân cách, lối sống, kỹ năng giao tiếp, ứng xử… nội dung được kết hợp với tranh ảnh, hình vẽ phong phú, kiến thức gợi mở, phù hợp với học sinh theo từng lứa tuổi.

Sách trong Danh mục sách chọn lọc theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh; giúp học sinh phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, trở thành người học tích cực, tự tin, biết vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh các tri thức và kỹ năng nền tảng.

Đọc sách theo chủ đề của các môn học góp phần nâng cao tính hiệu quả của việc sử dụng tài liệu trong thư viện. Xác định việc đọc bổ trợ cho việc học, đọc để hiểu biết nhiều hơn, đọc để học tốt hơn đã tạo ra động lực mạnh mẽ cho các em đến với sách, giúp học sinh thấy được lợi ích của sách trong học tập, tạo lập được sự say mê và niềm tin đọc, góp phần quan trọng cho sự hình thành thói quen đọc sách, tạo tiền đề cho sự phát triển văn hóa đọc trong nhà trường.

Danh mục sách giúp người làm công tác thư viện hiểu rõ được chương trình dạy và học của giáo viên, học sinh; có một danh mục sách tham khảo được xây dựng theo từng môn học/lớp học, có nhiều tài liệu đa dạng, để bổ sung và cập nhật thêm vào danh mục theo môn học/lớp học của thư viện giúp hỗ trợ việc học tập cho học sinh và giảng dạy của giáo viên. Người làm công tác thư viện có cơ sở dự trù kinh phí, tham mưu với lãnh đạo nhà trường để có kế hoạch cập nhật, bổ sung tài liệu cho thư viện hàng năm.

Hoạt động giới thiệu sách, đọc sách tại thư viện trường tiểu học (trái) và một thư viện trưng bày sách phân loại theo chủ đề, môn học, lớp học. Ảnh: Kim Nhung.

Danh mục sách giúp giáo viên có thêm tư liệu cho bài dạy, sử dụng tài liệu trong danh mục phục vụ cho các tiết học thư viện hoặc tiết đọc sách trong thư viện. Danh mục khuyến nghị hỗ trợ dạy và học góp phần xây dựng thói quen đọc sách và phát triển văn hóa đọc của học sinh trong nhà trường.

Cha mẹ học sinh có thể sử dụng Danh mục khuyến nghị hỗ trợ dạy và học để chọn sách trang bị hoặc bổ sung cho tủ sách dành cho con trong gia đình. Thông qua đó, mỗi ngày cha mẹ học sinh có thể đọc sách cùng con tại nhà, hướng dẫn con tìm kiếm những thông tin phù hợp với bài học; cùng con tìm hiểu, giải đáp thắc mắc qua những cuốn sách hay, phù hợp với lứa tuổi, phù hợp với bài học, môn học.

Để chọn lọc được 965 tựa sách từ hơn 6.000 tựa sách của 30 đơn vị xuất bản đó là quá trình chọn lọc kỹ lưỡng, đọc và cho nhận xét của các giáo viên, chuyên gia; bên cạnh đó là lợi ích thiết thực trước hết là cho học sinh, sau đó là các giáo viên, người làm công tác thư viện, gia đình… Dự án Danh mục sách cũng đã thành lập website danhmucsach.vn phục vụ nhu cầu tìm đọc, tra cứu của các thầy cô giáo, người làm công tác thư viện, cha mẹ học sinh trong việc đồng hành cùng việc dạy và học của học sinh, góp phần cho việc phát triển thói quen đọc sách của trẻ từ nhà trường và trong gia đình.

Dự án “Danh mục sách khuyến nghị hỗ trợ dạy và học cấp tiểu học” hình thành và sẽ tiếp tục cập nhật sách mới hàng năm đã góp một giải pháp cho việc xây dựng danh mục tài liệu phù hợp theo môn học, theo từng chủ đề, phục vụ cho việc dạy, học và phát triển văn hóa đọc của học sinh trong trường tiểu học.

Một số kiến nghị

1. Đối với Hội Xuất bản Việt Nam

- Cập nhật hàng năm Danh mục sách, tổ chức cho các giáo viên, chuyên gia đọc nhận xét và bổ sung những tựa sách mới vào danh mục sách.

- Kết nối với các cơ quan ban ngành chuyên môn, thường xuyên cập nhật các văn bản hướng dẫn nhằm phát triển việc học, việc đọc cho học sinh

- Tổ chức tập huấn giáo viên, người làm công tác thư viện sử dụng Danh mục sách trong quá trình dạy và học ở trường. Thường xuyên kết nối, gặp mặt, trao đổi cùng giáo viên, người làm công tác thư viện nhằm lắng nghe ý kiến đóng góp, phản hồi từ giáo viên đối với việc sử dụng danh mục sách trong quá trình giảng dạy.

- Tổ chức trưng bày, giới thiệu danh mục sách tại Đường sách TP.HCM và giới thiệu Danh mục sách trên website và các phương tiện truyền thông khác.

- Kết nối giữa các cơ quan quản lý giáo dục, các trường học với các đơn vị xuất bản, công ty sách thiết bị trường học để giới thiệu rộng rãi danh mục sách đến với các trường như một tài liệu tham khảo khi chọn sách cho học sinh.

2. Đối với ngành Giáo dục và đào tạo

- Đề nghị ngành Giáo dục có chủ trương hình thành tiết đọc sách trong khung thời khóa biểu chính thức. Cụ thể hoạt động tiết đọc tại thư viện bảo đảm tối thiểu 2 tiết/học kỳ/lớp, hoạt động tiết học tại thư viện bảo đảm tối thiểu 1 tiết/học kỳ/môn học hoặc liên môn (theo Thông tư 16).

- Đề nghị ngành Giáo dục có chỉ đạo tăng thêm các tiết đọc tại lớp trong các tiết tự học: 1 tiết/tuần, trong tiết đọc mở rộng: 1 tiết/ tuần của bộ môn tiếng Việt, lớp 1,2,3...

- Đẩy mạnh các hoạt động khuyến đọc và các hoạt động giáo dục có sử dụng thông tin (xuất bản phẩm) của các nhà xuất bản. Ngành xuất bản cần hợp tác với ngành giáo dục để xây dựng Danh mục tài liệu (xuất bản phẩm) theo chủ đề, môn học, lớp học để làm giải pháp nền tảng phục vụ cho việc đổi mới dạy và học có dùng tài liệu xuất bản hiện nay.

3. Đối với các đơn vị xuất bản

- Danh mục sách với 965 tựa (sẽ được tiếp tục bổ sung) là tài liệu tham khảo về nguồn sách giúp người làm công tác thư viện chọn sách bổ sung theo kế hoạch hàng năm của nhà trường. Việc tham khảo Danh mục này giúp người làm công tác thư viện không lúng túng khi chọn sách, nội dung sách phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới. Đồng thời giúp giáo viên, học sinh dạy và học chủ động khi có nguồn sách phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, theo hướng dẫn của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, hiện còn rất nhiều chủ đề môn học, lớp học vẫn thiếu nhiều sách. Do vậy, đây sẽ là cơ hội để các đơn vị xuất bản nắm bắt, khai thác để có định hướng xuất bản phù hợp, phục vụ cho nhu cầu dạy và học các cấp, đặc biệt là cấp tiểu học.

- Các đơn vị xuất bản có thể tham gia Dự án Danh mục sách, gửi sách mẫu theo hướng dẫn (theo môn, lớp, chủ đề) để Hội Xuất bản tiến hành mời đọc nhận xét và chọn sách đưa vào Danh mục sách.

- Đối với các đơn vị đã tham gia dự án Danh mục sách: thường xuyên cập nhật lượng tồn kho, cập nhật kế hoạch xuất bản, tái bản của các tựa sách đã tham gia.

- Trước sự phát triển của công nghệ hiện nay cũng như xu thế quan tâm tìm đọc của bạn đọc đối với các thiết bị công nghệ, mạng xã hội trong đó, giới trẻ đặc biệt là trẻ em cũng không nằm ngoài xu thế, do vậy, các đơn vị xuất bản sách cho trẻ em cũng nên chú trọng và phát triển mảng sách điện tử, sách nói, kết hợp với các ứng dụng giáo dục để góp phần đưa sách đến gần hơn với học sinh qua nhiều kênh, không chỉ là sách giấy.

Trên đây là một số ý kiến tổng thuật từ thực tế thực hiện Dự án Danh mục sách mà Hội Xuất bản Việt Nam đã giao cho Văn phòng phía Nam Hội Xuất bản Việt Nam thực hiện trong những năm qua, góp một giải pháp cho việc phát triển văn hóa đọc, đặc biệt là đối với cấp tiểu học.

Đọc được sách hay, hãy gửi review choZing News

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Zing Newsmở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@zingnews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.

Đó là những tháng ngày lạc lối trong sự bế tắc, mất ngủ triền miên và lần đầu tiên trong suốt thập kỷ ở bên nhau, chồng phải thốt lên: “Em là đồ phù thủy” và tôi bị ám ảnh bởi ánh mắt sợ hãi của ông xã và thấy chán ghét chính mình''.

Trong cuốn sách, chị viết: “Tôi của thời điểm đó giống như một sinh vật không có linh hồn, sự sống của tôi lúc ấy chỉ là nghĩa là còn thở, còn tồn tại nhưng sự tồn tại đó có ý nghĩa gì không? Có màu sắc gì không? thì không, hoàn toàn không” và “Hóa ra, vào thời khắc đối diện với cái chết, thứ mà con người tiếc nuối nhất không phải những gì mình đã làm mà những gì mình đã không làm”.

Và rồi bằng một cách thần kỳ nào đó, vũ trụ sẽ luôn gửi những bài học để khai sáng, thức tỉnh khi chúng ta gần như đã tuyệt vọng. Think Cleanđã ra đời như thế…

Tại sao lại không Think Clean để sống khoẻ hơn?

Think Clean được lấy cảm hứng từ Eat Clean - chế độ ăn uống ưu tiên sự nguyên bản của thực phẩm, thức ăn được chế biến càng qua ít công đoạn càng tốt - cách chúng ta tư duy cũng y hệt. Phần lớn suy nghĩ độc hại được hình thành do đi qua nhiều bước suy diễn, bị lọc bởi định kiến, suy đoán và cả những sang chấn tâm lý. Vậy tại sao lại không Think Clean để sống khoẻ hơn?

Tác phẩm có 5 phần với tất cả 18 chương chia nhỏ từng vấn đề để người đọc dễ tiếp thu. Có thể hình dung cuốn sách như một liệu trình chữa trị hoàn hảo: Đầu tiên là bắt đúng bệnh với Áp lực, Mệt mỏi, Bạn có thực sự khỏe mạnh.Tiếp đến là chụp X-quang tâm hồn khi tìm hiểu về Bên trong mỗi người Việt bao gồm Nhu cầu, Sang chấn, Nghiện ngập, Tự ti. Sang phần 3 là phân tích, hội chẩn từng chi tiết: Thế giới bất công với bạn hay bạn đang bất công với chính mình?, Lỗi giao tiếp - Rào cản của hạnh phúc, Tâm lý nạn nhân, Cội nguồn.Phần 4 và 5 là hướng điều trị và những toa thuốc đặc hiệu được kiểm chứng từ chính cuộc sống và nỗi đau mà người viết đã nếm trải.  

Đọc cuốn sách này, độc giả sẽ thấy nội dung không dừng lại ở lý thuyết hay lời khuyên mang tính sách vở mà có cả chỉ dẫn cụ thể những bài thực hành về detox cuộc sống, tập thói quen ‘từ bỏ’, quy hoạch các nghĩa vụ của bản thân… dựa trên công thức “Hiểu - Đổi - Lọc”. Đây chính là 3 bước quan trọng để bẻ gãy niềm tin cốt lõi độc hại.

Think Clean - Đừng tin vào tất cả những gì bạn nghĩcũng chính là một chiến lược luyện tập sự tự trọng lành mạnh (healthy self-esteem), khuyến khích con người biết yêu bản thân theo đúng nghĩa. Mỗi chúng ta phải học cách yêu cũng như thừa nhận tất cả những gì thuộc về mình, bao gồm cả sự tổn thương - chứ nhất định không phải là một hình mẫu ‘ép” bản thân phải trở thành thì mới được người khác chấp nhận và xứng đáng được yêu thương.

Thể hiện khát khao được đồng cảm và sẻ chia chân thành, Kim Oanh cho hay: “Tôi viết Think Cleanvới hai bàn chân đang xỏ vào đôi giày của người đọc, mong muốn khắc phục được những vấn đề mà một độc giả ‘thiếu nghị lực’ như tôi đã và đang mắc phải. Tôi luôn kêu gọi rằng: hãy đọc cuốn sách với một cây bút. Bởi vì chỉ đọc thôi, chỉ hiểu thôi, chỉ nghĩ thôi có lẽ là chưa đủ. Bạn phải hành động ngay lập tức, trước khi lại để những thông tin trôi tuột theo thời gian”.

“Đứa trẻ bên trong người Việt”

Khi Think Clean - Đừng tin vào tất cả những gì bạn nghĩ ra mắt độc giả vào tháng 5/2023, có một khái niệm khá ấn tượng mà nhiều người đặt câu hỏi với tác giả, đó chính là khả năng tự tin nhìn thấu ‘đứa trẻ bên trong người Việt’.

Trao đổi cùng VietNamNet, chị Kim Oanh cho biết: “Tôi có hứng thú và nghiên cứu về chủ đề ‘đứa trẻ bên trong - inner child’ nhiều năm nay. Hầu hết tài liệu có thể tiếp cận đều bằng tiếng nước ngoài. Thế nhưng, ‘đứa trẻ bên trong’ của mỗi người lại bị ảnh hưởng sâu sắc bởi yếu tố văn hoá và môi trường. Chẳng hạn, uẩn ức trong tâm trí người đàn ông Việt có thể liên quan đến áp lực về việc phải nối dõi tông đường - trong khi khái niệm này hoàn toàn không tồn tại ở những xã hội không có tín ngưỡng thờ cúng và tưởng niệm người đã khuất. Bản thân tôi cũng chứng kiến sự khác biệt văn hoá có ảnh hưởng nghiêm trọng thế nào đến việc chữa lành tâm hồn khi sống hơn thập kỷ ở một quốc gia khác. Lúc bị khủng hoảng tâm lý, tôi tìm tới sự giúp đỡ của bác sĩ nhưng có rất nhiều khoảng cách khiến họ không thể hiểu vấn đề. Đó là lý do thôi thúc tôi viết ra một cuốn sách tâm lý dành riêng cho người Việt”.

Kim Oanh thừa nhận chưa bao giờ dũng cảm đến thế. Đây là cuốn sách thứ ba của chị nhưng lại là lần đầu tiên nữ tác giả 9X dám lấy câu chuyện của mình như một “case study”. Có không ít người tỏ ra hoài nghi, thậm chí mỉa mai: “Người làm tâm lý mà cũng bị rối loạn ư?”. Đây là một điều cực kỳ nhạy cảm và rất ít người làm về lĩnh vực này dám phơi bày.

Thế nhưng, Kim Oanh lại muốn mọi người hiểu rằng rối loạn tâm lý có thể xảy ra với bất cứ ai, ngay cả với người mà bạn luôn tin rằng họ ổn và không thể nào gặp khủng hoảng. Trong cuộc sống hiện đại, con người thường gán cho nhau những cái nhãn như: kẻ này mạnh mẽ, kẻ kia yếu đuối. Đó chính là thứ cản trở chúng ta nhìn ra vấn đề của người thân và chính mình. 

“Có nhiều người thiết tha bày tỏ họ cần một bờ vai xa lạ để dựa vì không dám thể hiện sự mệt mỏi, khổ sở trước mặt người thân. Bởi họ luôn bị ‘mặc định’ là bản lĩnh, chuyên giải quyết vấn đề cho người khác, thậm chí cảm thấy hổ thẹn khi nói rằng mình cũng cần giúp đỡ. Việc thừa nhận những khó khăn tâm lý trong quá khứ không làm cho uy tín của tôi suy giảm hay năng lực chuyên môn đáng bị nghi ngờ. Ngược lại, đó chính là biểu hiện chân thành nhất mà tôi muốn độc giả và khách hàng của mình biết rằng: Tôi thấu hiểu và sẵn lòng ở bên cạnh bạn. Bạn không hề cô đơn”.

Bảo đảm an toàn hệ thống thông tin theo cấp độ đã được xác định là một trong những nội dung quan trọng trong phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số. Việc này giúp cơ quan, tổ chức xác định mức độ quan trọng của hệ thống thông tin; từ đó áp dụng tương ứng các biện pháp bảo vệ tổng thể, theo tiêu chuẩn quốc gia và bảo đảm tuân thủ quy định pháp luật về an toàn thông tin mạng. Việc xây dựng hồ sơ đề xuất cấp độ cũng hỗ trợ các cơ quan, đơn vị xác định hạng mục, giải pháp khi đầu tư, thuê, mua dịch vụ an toàn thông tin cho hệ thống thông tin thuộc phạm vi quản lý.

Tại kế hoạch hành động của Bộ TT&TT triển khai “Chiến lược an toàn, an ninh mạng quốc gia, chủ động ứng phó với các thách thức từ không gian mạng đến năm 2025, tầm nhìn 2030”, tỷ lệ hệ thống thông tin cấp độ 3, 4, 5 của các bộ, ngành, địa phương được phân loại và bảo vệ theo cấp độ đã được xác định là 1 trong 7 chỉ tiêu quan trọng để thực hiện Chiến lược. Mục tiêu đặt ra là đưa tỷ lệ này đạt 80% trong năm 2023 và nâng lên 90%, 100% vào các năm 2024, 2025.

Theo số liệu trong báo cáo tình hình chuyển đổi số quốc gia, phát triển chính phủ số đến tháng 7/2023, Bộ TT&TT cho hay, trên toàn quốc, tính đến giữa năm nay, số hệ thống thông tin của cơ quan nhà nước đã hoàn thành phê duyệt cấp độ an toàn là 1.949, đạt 63% tổng số hệ thống. Tỷ lệ này đã tăng gấp 2 lần so với tỷ lệ hồ sơ đề xuất đảm bảo an toàn hệ thống thông tin theo cấp độ tính đến giữa năm 2022.

Tuy vậy, tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc sơ kết 6 tháng đầu năm 2023 về chuyển đổi số quốc gia và Đề án 06 được tổ chức ngày 12/7, cùng với việc công bố kết quả đánh giá chỉ số chuyển đổi số cấp bộ, tỉnh – DTI năm 2022, Thứ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Huy Dũng cũng đã lưu ý các bộ, ngành, địa phương về công tác đảm bảo an toàn thông tin.

Cụ thể, theo Thứ trưởng, điểm cảnh báo đỏ là giá trị của chỉ số an toàn thông tin mạng năm 2022 tuy đã có tăng trưởng trên 46% so với năm 2021, nhưng vẫn ở mức thấp, dưới mức trung bình, mới chỉ đạt 0,48. Do đó, đây tiếp tục là vấn đề cần đặc biệt quan tâm trong năm 2023.

Cùng với đó, tính đến hết tháng 6/2023, tuy tổng số hệ thống thông tin của cơ quan nhà nước đã phê duyệt hồ sơ đề xuất cấp độ an toàn là 1.949/3094, đạt 63%; nhưng số hệ thống thông tin của cơ quan nhà nước đã đáp ứng yêu cầu bảo đảm an toàn theo cấp độ mới chỉ là 285/3094, đạt tỷ lệ 9,2%. Bộ TT&TT nhận định, đây là nguy cơ mất an toàn, an ninh mạng ở mức rất cao.

Bộ TT&TT đã xây dựng và đưa vào sử dụng Nền tảng quản lý bảo đảm an toàn hệ thống thông tin theo cấp độ. Được đưa vào vận hành từ tháng 5/2023, nền tảng này hỗ trợ các bộ, ngành và địa phương quản lý, theo dõi, báo cáo, thống kê, xây dựng hồ sơ đề xuất cấp độ; triển khai bảo đảm an toàn hệ thống thông tin theo mô hình 4 lớp thuộc phạm vi quản lý.

“Bộ TT&TT đã cấp tài khoản cho các bộ, ngành, địa phương sử dụng Nền tảng hỗ trợ bảo đảm an toàn thông tin mạng theo cấp độ. Đề nghị các bộ, ngành, địa phương muộn nhất đến hết quý III/2023 hoàn thành phê duyệt cấp độ an toàn cho 100% các hệ thống thông tin”, đại diện Bộ TT&TT nêu yêu cầu.

Để bảo đảm an toàn thông tin mạng trong thời gian tới, Bộ TT&TT cho biết sẽ tiếp tục tăng cường công tác giám sát an toàn hệ thống thông tin, chủ động rà quét trên không gian mạng Việt Nam, đánh giá, thống kê và tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, cảnh báo trên các phương tiện thông tin đại chúng để người dùng biết, phòng tránh.

Bộ TT&TT cũng sẽ tiếp tục có các văn bản cảnh báo cho các bộ, ngành, địa phương và các thành viên trong mạng lưới ứng cứu sự cố để đôn đốc việc rà soát điểm yếu lỗ hổng, dấu hiệu tấn công mạng.

Phụ huynh không hiểu biết đủ để ngăn chặn nội dung xấu độc

Sinh con gái thứ hai khi đã có tuổi, hành trình nuôi con của chị L.T.H, quận Đống Đa, Hà Nội gặp không ít khó khăn vì khoảng cách thế hệ. Dù đã cố gắng cập nhật, nhưng chị thừa nhận bản thân là 0.4, còn con là 4.0.

“Bản thân không hiểu biết về tài nguyên công nghệ các con đang có, nên cũng chẳng dám cấm đoán cháu dùng đồ điện tử. Từ đợt đại dịch Covid-19, nhà đã mua iPad riêng cho con để học online. Ngoài giờ học, cả nhà cũng để cháu dùng. Cháu biết dùng các ứng dụng rất nhanh, thạo hơn bố mẹ”, chị L.T.H chia sẻ.

Ban đầu, thấy con gái nắm bắt công nghệ tốt, chị T.H an tâm và cho rằng máy tính bảng lẫn Internet sẽ là công cụ hữu ích cho con khám phá khi vào cấp hai. Cho đến khi con trai lớn đi du học về thăm nhà, để ý và kiểm tra iPad của em gái mới phát hiện ra các nội dung lạ. 

“Con trai cho chúng tôi xem lịch sử truy cập trên máy em gái toàn hình ảnh, video phản cảm. Loạt hình ảnh nhóm thanh niên xăm trổ, thực hiện những thử thách vô nghĩa như chui vào chuồng sắt, uống nước ngọt 24h… Tôi không bao giờ nghĩ con gái sẽ xem được những thứ đó”, chị T.H bàng hoàng.

Giống gia đình chị T.H, vợ chồng anh N.V.S, quận Bình Thạnh, TP.HCM cũng trang bị cho con trai một chiếc máy tính xách tay để phục vụ học tập từ cuối tiểu học. Hai vợ chồng anh V.S thậm chí còn không cho con biết mật khẩu máy tính, chỉ cho sử dụng máy vào khung giờ nhất định. Anh V.S vốn cũng thành thạo các mạng xã hội, hay nghe tin tức nên khá tự tin “kiểm soát tốt con trên mạng”.

“Ngoài việc học, con trai tôi dùng máy tính với hai mục đích: Chơi điện tử và nghe nhạc. Ở độ tuổi của cháu, hai hình thức giải trí này hoàn toàn bình thường. Vợ chồng tôi không cấm đoán, chỉ theo dõi khi cháu chơi điện tử để tránh các trò quá bạo lực hay ham chơi vô độ. Còn nghe nhạc, tôi để cháu tự do”, anh V.S cho biết.

Người cha chẳng thể ngờ nghe nhạc - thói quen giải trí tưởng như là “an toàn” hơn lại gây hoạ. Trong một lần cả nhà xem thời sự, bản tin đề cập đến những video ca nhạc bị đánh giá là “rác” do lời ca vô nghĩa, hình ảnh gợi cảm, dung tục. Khi đó, anh V.S mới “nhớ mang máng là con trai cũng nghe những giai điệu này”.

Khi kiểm tra và hỏi lại con, hai vợ chồng đều khó xử khi biết con hay nghe những bài hát không lành mạnh. “Dịch lời sang tiếng Việt hay xem video của bài hát, chúng tôi còn thấy xấu hổ”.

Muốn giúp con chọn lọc nội dung thay vì cấm đoán

Theo khảo sát của Viện nghiên cứu phát triển bền vững và Tổ chức cứu trợ trẻ em quốc tế, tại Việt Nam, hơn 66% trẻ em có thể tiếp cận kết nối Internet; và 43% trẻ em tiếp cận mạng Internet từ 30 phút đến 1 tiếng/ngày.

Lượng thông tin khổng lồ trẻ em tiếp nhận mỗi ngày sẽ tác động đến suy nghĩ, phát ngôn của trẻ. Vậy nên ngay từ bước đầu, các em cần có nhận thức đúng đắn về mỗi nội dung xem được, với sự trợ giúp từ gia đình.

“Sau vụ việc lần trước, gia đình đã có nhiều buổi trò chuyện cùng con. Con ở độ tuổi phát triển tư duy, tôi cũng không muốn khắt khe, chỉ mong giúp con phân biệt, biết chọn lọc điều hay lẽ phải để xem. Thật ra các bạn trẻ bây giờ đều thích được nói chuyện thẳng thắn như người lớn, thay vì bị cấm đoán”, anh V.S cho biết.

Chia sẻ trên truyền thông về vấn đề này, chuyên gia tâm lý Nguyễn Phương Anh (ĐH Sư phạm Hà Nội) cho hay, bố mẹ có trách nhiệm tiên quyết với việc tiếp nhận thông tin của con em: “Hiện nay nhiều phụ huynh thường xuyên cho con dùng Internet nhưng lại không kiểm soát nội dung... Người lớn phải có trách nhiệm dẫn dắt, định hướng cho trẻ chứ không được có tâm lý thả nổi, con thích xem gì cũng được”.

Khi hệ quả xấu xảy ra, nhiều ý kiến cho rằng trách nhiệm thuộc về phụ huynh và cơ quan chức năng lẫn các nền tảng. “Để con tiếp cận với những nội dung vô bổ, tôi thừa nhận lỗi về phần mình khi đã không sát sao con. Nhưng ngoài việc kè kè bên cháu, tôi cũng mong có những phần mềm hoặc tính năng để chặn đứng các nội dung độc hại, không phải “mất bò mới lo làm chuồng”, chị T.H chia sẻ.

Trên thực tế, các nền tảng mạng xã hội đều có những biện pháp ngăn chặn, hỗ trợ các phụ huynh giải quyết nỗi lo về sự an toàn của con em. Chẳng hạn, với TikTok - một trong những nền tảng xem video ngắn được giới trẻ ưa chuộng, tính năng Gia đình Thông minh đã được ra mắt từ 2019 và có hơn 400 triệu người đã tiếp cận trên thế giới cho đến nay.

Phụ huynh có thể linh hoạt điều chỉnh các cài đặt an toàn trong Gia đình Thông minh như: Hạn chế nội dung không phù hợp; Lọc từ khoá thuộc chủ đề không muốn theo dõi; Giới hạn thời gian sử dụng màn hình… TikTok cũng thường xuyên khuyến nghị người dùng chia sẻ nội dung lành mạnh, hay có những chiến dịch cộng đồng để nâng cao nhận thức chung cho phụ huynh và thanh thiếu niên.

Ngoài ra, ở mỗi nền tảng, trước và trong khi sử dụng đều có cung cấp cho người dùng hướng dẫn sử dụng an toàn - phần thông tin nhiều người bỏ qua, đặc biệt là con trẻ. Phụ huynh có thể tham khảo phần Cài đặt hoặc Bảo mật ở mỗi nền tảng để chủ động tìm hiểu các tính năng bảo vệ con em sẵn có.

Mới đây, Hiệp hội An toàn thông tin Việt Nam (VNISA) và World Vision đang xúc tiến thành lập 1 liên minh hay câu lạc bộ các đơn vị cung cấp giải pháp bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh và sáng tạo trên không gian mạng.  

Đại diện VNISA cũng cho hay, với việc thành lập liên minh hay câu lạc bộ các đơn vị cung cấp các giải pháp an toàn thông tin mạng cho trẻ em, các bên tham gia sẽ phát huy thế mạnh của nhau, kết hợp với nhau hướng tới mục tiêu chung làm sao cho Việt Nam có các giải pháp công nghệ đầy đủ, để không những bảo vệ trẻ em an toàn mà còn giúp các em có thể tương tác lành mạnh và sáng tạo trên môi trường mạng.