Thiếu sắt, vitamin A và iốt là những vấn đề thiếu vi chất phổ biến nhất trên thế giới hiện nay. Những vùng nghèo, vùng sâu, vùng xa và chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu phải chịu gánh nặng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng nặng nề hơn các nơi khác.

Phụ nữ có thai, phụ nữ cho con bú, trẻ nhỏ không được nuôi con bằng sữa mẹ, trẻ em không được ăn bổ sung hợp lý, trẻ em suy dinh dưỡng, thừa cân, béo phì là những đối tượng nguy cơ cao với thiếu vi chất.

Thiếu vi chất dinh dưỡng có thể gây ra hàng loạt các hậu quả về sức khỏe một cách tiềm tàng hay ở mức có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng. Từ đó, dẫn đến giảm kết quả học tập, năng suất làm việc và tăng nguy cơ mắc các bệnh và rối loạn sức khỏe khác.

Thiếu vi chất dinh dưỡng có thể phòng tránh được. Ăn uống hợp lý, đa dạng, duy trì bữa ăn gia đình, sử dụng thực phẩm tăng cường vi chất hoặc bổ sung vi chất khi bị thiếu hụt, phòng và điều trị bệnh (nhiễm giun sán, nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu chảy…) và thực hành vệ sinh là những giải pháp dự phòng thiếu vi chất.

Các chương trình giáo dục, truyền thông cũng có hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện hiểu biết của người dân và dự phòng thiếu vi chất dinh dưỡng.

Sự chuyển tiếp về thói quen ăn uống của người Việt Nam

Người Việt Nam, từ chỗ tổ chức bữa cơm gia đình nhằm ăn để no trong các giai đoạn nghèo khó, với chế độ ăn chủ yếu là các món ăn thiên về thực vật, tự nhiên, nấu nướng tại nhà, đã dần chuyển tiếp sang ăn để thưởng thức, ăn để đẹp, để khỏe.

Ngày nay, xu hướng chung là những món ăn được chế biến cầu kỳ hơn, công phu hơn, sử dụng nhiều loại gia vị đóng gói sẵn. Các món xào, hầm, chiên, rán, nướng… xuất hiện thường xuyên hơn thay vì các món luộc, hấp, ăn tươi như trước đây. Thực phẩm được chế biến và bảo quản với nhiều phụ gia hơn, vừa để tăng tính hấp dẫn vừa để kéo dài thời gian sử dụng thực phẩm.

Cuộc sống hiện đại với áp lực công việc cao, sự du nhập của văn hóa và các thực phẩm từ các nước vào Việt Nam, quá trình đô thị hóa đã dẫn tới sự thay đổi về thói quen ăn uống. Tần suất ăn ngoài gia đình nhiều hơn, người dân tiêu thụ các đồ ăn nhanh, chế biến sẵn và các loại nước đóng chai thậm chí còn chiếm ưu thế ở các thành phố lớn.

Sự chuyển tiếp từ ăn bữa ăn truyền thống (đa dạng thực phẩm), thực phẩm tự nhiên (giàu vi chất) sang chế độ ăn nhanh (thực phẩm đơn điệu) và sử dụng nhiều thực phẩm chế biến sẵn (giàu năng lượng, nhưng lại ít vi chất) khiến cho diễn biến về dinh dưỡng của người dân theo chiều hướng mất cân đối.

Suy dinh dưỡng vẫn còn hiện hữu nhưng thừa cân, béo phì gia tăng nhanh chóng, thiếu vi chất dinh dưỡng cũng thường xuyên xảy ra.

Đặc điểm bữa ăn truyền thống của người Việt Nam

Bữa ăn truyền thống của người Việt Nam từ lâu đã được đánh giá là một bữa ăn của sự đa dạng, tổng hòa. Đầu tiên, bữa cơm truyền thống của người Việt Nam là sự đa dạng về các loại thực phẩm và cách chế biến.

Món ăn dù đơn giản như rau luộc có khi chỉ là một loại rau nhưng cũng thường là sự kết hợp đa dạng giữa các loại rau (rau củ quả luộc) với bát nước chấm (nước mắm tỏi ớt, kho quẹt, mắm nêm…) và nồi nước rau luộc được thêm chanh/quất (tắc)/quả sấu, là sự kết hợp đa dạng của các vị (chua, cay, mặn, ngọt).

Các món ăn cầu kỳ như nem rán (chả giò), phở… đều được kết hợp từ nhiều nguyên liệu và được nấu với nhiều cách khác nhau, với các loại gia vị khác nhau ở các vùng miền. Chúng không những cung cấp đủ 4 nhóm chất dinh dưỡng chính cần thiết cho cơ thể người mà còn làm cho các món ăn hấp dẫn, ngon miệng hơn.

Các món xào, nấu, hầm, nộm… của người Việt Nam cũng thường có nhiều thực phẩm, ít khi chỉ có một thực phẩm.

Tính tổng hòa của bữa cơm của người Việt Nam còn được thể hiện qua cách ăn. Các món ăn thường được dọn ra đồng thời trên mâm cơm. Bát cơm hay miếng cơm của mỗi người sẽ có thể gồm cơm, rau, thịt/cá…

Người Việt không ăn theo từng món như người phương Tây, hết món khai vị đến món chính, món tráng miệng. Người Việt "ăn trông nồi, ngồi trông hướng", có nghĩa là mỗi người trong mâm cơm gia đình đều có sự liên kết, phụ thuộc vào nhau, có sự ý tứ và mực thước trong bữa ăn, khác với thói quen ăn theo "suất" của các nước phương Tây.

Do đó, bữa cơm gia đình là sự tổng hòa của việc ăn uống, giao lưu, thể hiện tình cảm giữa các thành viên trong gia đình.

Bữa ăn truyền thống của người Việt Nam là sự thể hiện một cách khoa học và là nét văn hóa ẩm thực mang đậm chất phương Đông.

Không có một loại thực phẩm nào ở tự nhiên có đầy đủ các loại vi chất cần thiết của cơ thể hoặc có thể có nhiều loại vi chất nhưng ở hàm lượng khác nhau. Như vậy ta thấy, để đảm bảo nhu cầu vi chất thiết yếu của cơ thể, việc đa dạng các loại thực phẩm, kết hợp thực phẩm nguồn gốc động vật với thực vật là cần thiết.

Do đó, duy trì bữa ăn truyền thống của người Việt, tổ chức bữa ăn gia đình cần đảm bảo dinh dưỡng cân đối cho tất cả các thành viên của hộ gia đình là một trong những giải pháp tự nhiên, dễ thực hiện nhưng mang lại hiệu quả nhất để dự phòng thiếu vi chất cho tất cả các thành viên trong gia đình.

Một chế độ ăn tăng cường rau xanh, trái cây và các thực phẩm tự nhiên, hạn chế các loại thực phẩm chế biến sẵn, đồ uống đóng chai, duy trì lối sống năng động, tích cực đang được khuyến nghị rộng rãi trên toàn cầu nhằm dự phòng các rối loạn có liên quan đến dinh dưỡng trong đó có thiếu vi chất dinh dưỡng.

TS Hoàng Thị Đức Ngàn
Viện Dinh dưỡng Quốc gia

Những người sống lâu nhất thế giới không tập tạ, chạy marathon hay đến phòng tập thể dục. Thay vào đó, họ sống trong môi trường liên tục thúc đẩy họ vận động mà không cần suy nghĩ. Họ làm vườn và không có máy móc hiện đại để làm việc nhà và sân vườn.

Sống có mục đích

Người Okinawa gọi đó là Ikigaivà người Nicoya gọi đó là plan de vida, cả hai đều có nghĩa là "lý do tôi thức dậy vào buổi sáng". Biết được mục đích sống của mình có giá trị tương đương với 7 năm tuổi thọ.

Giải tỏa căng thẳng

Ngay cả những người ở vùng xanh cũng bị căng thẳng. Căng thẳng dẫn đến tình trạng viêm mãn tính, liên quan đến mọi căn bệnh liên quan đến tuổi tác. Những người sống lâu nhất thế giới có những thói quen mà chúng ta không có là giải tỏa căng thẳng. 

Người Okinawa dành một vài phút mỗi ngày để tưởng nhớ tổ tiên, những người theo đạo Cơ đốc Phục lâm cầu nguyện, người Ikaria ngủ trưa và người Sardinia dành thời gian làm những việc khiến họ vui vẻ.

Quy tắc 80%

"Hara hachi bu" - câu thần chú 2.500 năm tuổi người Okinawa nói trước bữa ăn - nhắc nhở họ ngừng ăn khi dạ dày đã no 80%. Khoảng cách 20% giữa cảm giác không đói và no có thể là sự khác biệt giữa việc giảm cân hoặc tăng cân. 

Những người ở vùng xanh ăn bữa ăn nhỏ nhất vào cuối buổi chiều hoặc đầu buổi tối và sau đó họ không ăn thêm bất kỳ bữa nào nữa trong phần còn lại của ngày.

Chế độ ăn dựa trên thực vật

Các loại đậu, bao gồm đậu fava, đậu đen, đậu nành và đậu lăng, là nền tảng của hầu hết chế độ ăn của người sống trăm tuổi. Thịt - chủ yếu là thịt lợn - trung bình chỉ được ăn năm lần mỗi tháng. Khẩu phần ăn là 100-150gr, khoảng bằng kích thước của một bộ bài.

Rượu vang

Những người ở tất cả các vùng xanh (trừ những người theo đạo Cơ đốc Phục lâm) uống rượu ở mức độ vừa phải và thường xuyên. Những người uống rượu ở mức độ vừa phải sống lâu hơn những người không uống rượu. 

Bí quyết là uống 1-2 ly mỗi ngày (tốt nhất là rượu vang Cannonau Sardinia), với bạn bè và/hoặc với đồ ăn. Và bạn không thể uống tất cả 14 ly trong một ngày. 

Tín ngưỡng

Tất cả, trừ 5 người trong số 263 người sống trăm tuổi được phỏng vấn, đều thuộc về một cộng đồng tôn giáo nào đó. Nghiên cứu cho thấy rằng tham dự các buổi lễ tôn giáo hoặc đi chùa bốn lần mỗi tháng sẽ tăng thêm 4-14 năm tuổi thọ.

Người thân yêu là trên hết

Những người sống lâu trăm tuổi thành công trong các vùng xanh đặt gia đình lên hàng đầu. Điều này có nghĩa là họ sống gần cha mẹ và ông bà. Họ cam kết với một người bạn đời (có thể tăng thêm 3 năm tuổi thọ) và đầu tư thời gian và tình yêu thương cho con cái. 

Thamgia một cộng đồng lành mạnh

Những người sống lâu nhất thế giới đã chọn hoặc được sinh ra trong các vòng tròn xã hội ủng hộ hành vi lành mạnh. Người Okinawa đã tạo ra "moais", nhóm gồm 5 người bạn cam kết với nhau suốt đời. 

Nghiên cứu từ Nghiên cứu Framingham cho thấy hút thuốc, béo phì, hạnh phúc và thậm chí cả sự cô đơn đều có tính lây lan. Vì vậy, các mạng lưới xã hội của những người sống lâu đã định hình thuận lợi các hành vi sức khỏe của họ.

Để sống đến tuổi 100, có lẽ bạn cần yếu tố di truyền. Nhưng hầu hết chúng ta đều có khả năng sống đến 90 tuổi và hầu như không mắc bệnh mãn tính. Như những người theo đạo Cơ Đốc Phục Lâm chứng minh, tuổi thọ trung bình của một người có thể tăng thêm 10-12 năm bằng cách áp dụng lối sống của cư dân vùng xanh. 

Trong quá khứ, anh cũng gặp nhiều vấn đề sức khỏe như suy giảm chức năng tiền đình, thoát vị đĩa đệm nhưng không điều trị. Đến tháng 6/2022, khi chuẩn bị làm phẫu thuật cột sống, người đàn ông tá hỏa khi được chẩn đoán mắc chứng tăng cholesterol di truyền.

Kết quả xét nghiệm máu của Simarjot cho thấy chỉ số cholesterol toàn phần của Simarjot là 14,3 mmol/L, trong khi mức an toàn là dưới 5 mmol/L. Tình trạng này gây ra hiện tượng tắc ba động mạch vành tim rất nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong bất cứ lúc nào. 

Anh được chỉ định phẫu thuật bắc cầu tim khẩn cấp để tái lưu thông máu quanh ba đoạn động mạch vành bị tắc.

"Khi ấy, tình trạng bệnh của tôi như quả bom hẹn giờ có thể phát nổ ngay lập tức nếu không được xử trí kịp thời", người đàn ông hồi tưởng. 

Ở tuổi 34, Simarjot là bệnh nhân trẻ thứ 2 của bệnh viện được phẫu thuật bắc cầu tim. Đây là thủ thuật phức tạp, hiếm khi được thực hiện, dùng để điều trị cho người bệnh bị tắc nghẽn nghiêm trọng 5 động mạch chính nuôi tim.

Sau 8 giờ phẫu thuật, Simarjot tỉnh dậy và trải qua những cơn đau đớn chưa từng có. Anh được tiêm thuốc chống nôn do có phản ứng nôn mửa dữ dội nhưng gặp hiện tượng dị ứng thuốc. 

"Tôi gần như bị liệt toàn thân, chỉ có thể nháy mắt với người đối diện để được hỗ trợ", anh nhớ lại.

Ngày thứ hai sau phẫu thuật, Simarjot bị nhiễm trùng huyết và rơi vào hôn mê. Anh được điều trị tại phòng chăm sóc tích cực trong 4 ngày và phải liên tục truyền máu. 

Thời gian sau đó, người đàn ông lần lượt gặp nhiều biến chứng chết người khác như xẹp phổi, hoại tử vết mổ ở chân. Song nhờ kiên trì tập vật lý trị liệu, Simarjot đã hồi phục hoàn toàn. 

"Thật là một phép màu khi tôi có thể phục hồi và quay trở lại làm những việc mình yêu thích sau nhiều lần đối mặt với cửa tử", anh chia sẻ.

Điều tra bệnh sử, cha Simarjot từng gặp các cơn đau tim và đột quỵ liên tục trong nhiều năm từ 2014. Ông qua đời vào tháng 10/2021 ở tuổi 68 do nhiễm trùng máu.

"Dù thường xuyên nói chuyện với bác sĩ về sức khỏe của cha mình, nhưng phải đến khi ông mất, tôi mới biết cha mắc chứng tăng cholesterol máu di truyền", Simarjot chia sẻ. 

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, tăng cholesterol máu di truyền gây ra do một khiếm khuyết trên nhiễm sắc thể 19. Khi mắc bệnh này, người bệnh không thể loại bỏ cholesterol xấu ra khỏi cơ thể. Chất này sau đó tích tụ trong thời gian dài gây xơ vữa động mạch, từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch ở độ tuổi rất trẻ. 

Đây là bệnh không hiếm gặp trên thế giới, với tỷ lệ 1:250. Tuy nhiên, khoảng 90% người bệnh không biết mình bị tăng cholesterol máu di truyền.

Ở giai đoạn sớm, bệnh không có triệu chứng cụ thể. Đến giai đoạn muộn hơn, bệnh có thể gây đau thắt ngực, chuột rút khi vận động, loét ngón chân không lành, thậm chí đột quỵ.

Tăng cholesterol máu di truyền có thể được phát hiện sớm thông qua các xét nghiệm di truyền. Các chuyên gia khuyến cáo những người có người thân mắc bệnh tim mạch cần đi khám sàng lọc sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời nếu không may mắc bệnh. Điều này có thể hạn chế 80% nguy cơ mắc bệnh động mạch vành ở người bệnh.

Diệu Linh 

Đến khi thai được hơn 11 tuần tuổi, kích thước 2 buồng trứng của người phụ nữ đã lên đến 246mmx101mm và 200mmx69mm, khiến bụng chị luôn căng tức khó chịu. Bị thai nghén hành ói liên tục và do tình trạng quá kích buồng trứng, chị N. phải tạm nghỉ việc, chỉ nằm một chỗ tại nhà.

Gần 5 tuần sau, thai phụ phải nhập Bệnh viện Từ Dũ cấp cứu vì thấy khó thở nhiều, hạn chế vận động, 2 chân phù to. Chị N. được theo dõi tại khoa Phụ và khoa Hồi sức nhiều ngày để điều trị hỗ trợ và chăm sóc dinh dưỡng.

Buồng trứng 2 bên thời điểm trên vẫn tiếp tục to lên, nhưng chưa có biện pháp can thiệp triệt để. Sau khi xuất viện, tình hình bệnh của chị N. ngày càng nặng hơn, chân sưng to không thể vận động được, đi vệ sinh cũng cần người hỗ trợ.

Bụng chướng to lên tận xương ức làm thai phụ phải nằm đầu cao dần, cuối cùng gần như ngồi thở và phù toàn thân. Chị N. phải chịu đựng trong tình trạng vô cùng khó chịu này gần 12 tuần ròng rã.

Ngày 6/8, khi thai 25 tuần tuổi, chị N. phải cấp cứu lần 2 trong tình trạng khó thở dữ dội, ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe mẹ và bé. Sau 1 tuần can thiệp nhưng thấy tình trạng không thể kéo dài thêm, bác sĩ Bệnh viện Từ Dũ quyết định phẫu thuật giảm áp lực ổ bụng, cắt lọc mô buồng trứng quá kích 2 bên của bệnh nhân.

Theo bác sĩ chuyên khoa 2 Vương Đình Bảo Anh, Phó Giám đốc Bệnh viện, việc phẫu thuật nhằm hy vọng cải thiện tình trạng quá kích buồng trứng ở mức độ trầm trọng rất hiếm thấy của thai phụ.

Ca bệnh "lần đầu tiên"

Ngày 13/8, trong quá trình phẫu thuật, các bác sĩ thấy rất nhiều dịch vàng trong bụng và hút ra hơn 10 lít. Bác sĩ Bảo Anh tiến hành cắt lọc mô buồng trứng quá kích 2 bên, sau đó may phục hồi và cầm máu kỹ buồng trứng, nhằm tránh nguy cơ xuất huyết trong thời gian hậu phẫu.

Ngày thứ nhất sau mổ, cơ thể chị N. tiếp tục tự đào thải thêm 10 lít dịch. Từ 65kg, chỉ sau một ngày bệnh nhân còn lại 45kg. Dù thấy người nhẹ hẳn, nhưng do nằm lâu một chỗ, nên thai phụ không thể ngồi dậy vận động được.

Những ngày sau đó, các bác sĩ vạch ra chế độ dinh dưỡng đặc biệt cho chị N., khi Trưởng khoa Dinh dưỡng phải khám và lên thực đơn mỗi ngày cho mẹ con bệnh nhân. Song song đó, các chuyên viên vật lý trị liệu phải hỗ trợ chị N. tập luyện mỗi ngày 2 lần.

Đến đầu tháng 9 (tức sau mổ 4 tuần), chị N. hồi phục gần như bình thường. Nhưng vì tình trạng ảnh hưởng quá kích buồng trứng kéo dài khiến bệnh nhân bị rối loạn dinh dưỡng khó hồi phục, thai bắt đầu có tình trạng chậm tăng trưởng trong tử cung.

Ngày 23/10, chị N. được cho nhập viện để mổ lấy thai vì khung chậu hẹp, thai hơn 36 tuần đã chậm tăng trưởng nặng, khiến sức khỏe mẹ suy kiệt. Ca mổ được Phó giám đốc Bệnh viện Từ Dũ trực tiếp tiến hành, bắt an toàn một bé gái cân nặng 2.100 gram.

Sau 2 ngày theo dõi ở khoa Sơ sinh, bé ổn định hô hấp và tim mạch, tự bú tốt, trong khi người mẹ cũng ăn uống bình thường, vết mổ khô. Đến nay, hai mẹ con chị N. đã xuất viện.

Bác sĩ chuyên khoa 2 Bùi Thị Hồng Nhu, Trưởng phòng Công tác xã hội, Bệnh viện Từ Dũ chia sẻ, quá kích buồng trứng là tình trạng xảy ra do đáp ứng quá mức của cơ thể với thuốc kích thích trứng hay sử dụng trong phác đồ điều trị vô sinh.

viện Từ Dũ đã từng ghi nhận các ca quá kích buồng trứng ở nhiều mức độ khác nhau, nhưng đây là lần đầu tiên có một trường hợp phải thực hiện phẫu thuật.

"Ca này rất đặc biệt, nên bệnh viện cũng sẽ báo cáo để ghi nhận vào y văn thế giới", đại diện bệnh viện thông tin.