15 năm trước, tôi từng rất hài lòng với tấm bằng cử nhân đại học của mình và chê cười mấy người bạn cố gắng học lên Thạc sĩ, Tiến sĩ thay vì ra đi làm, phấn đấu cho sự nghiệp. Tôi nghĩ rằng học cao làm gì cho mệt, cứ có năng lực chuyên môn là ra đi làm tự khắc tìm được công việc tốt. Và đúng là nhờ những kinh nghiệm thực tế làm việc từ hồi sinh viên nên tôi nhanh chóng tìm được một công việc với mức lương khá tốt.

Khởi đầu như mơ, tôi gạt phăng ý nghĩ học hành, bằng cấp ra khỏi đầu để lao vào làm việc, kiếm tiến. Tuy nhiên, cuộc đời vốn không như mơ. Càng ngày, tôi càng nhận thấy mức lương của mình tăng khá chậm, lại không có nhiều cơ hội phát triển, thăng tiến dù tích lũy kinh nghiệm không ít. Đơn giản vì nhiều đồng nghiệp của tôi còn được đào tạo cao hơn, kinh nghiệm thực tế nhiều hơn tôi nên họ sẽ được ưu tiên cất nhắc. Vậy nên, tôi quyết định nghỉ việc và tự ra ngoài kinh doanh.

>> 'Ai cũng nên học Đại học'

Mặc dù, việc kinh doanh tương đối ổn, đem lại cho tôi thu nhập gấp 5-10 lần khi đi làm công ăn lương trước kia, nhưng nó về sự bứt phá trong sự nghiệp thì không. Thế nên, tôi không thể tự nhận rằng mình đạt được thành công trong công việc. Dù không thất bại, thua lỗ, nhưng thu nhập của tôi đã chững lại trong ba năm liền tính đến hiện tại.

Trong khi đó, nhìn sang những người bạn ngày xưa quyết tâm học lên cao, đến nay, họ đã là Thạc sĩ, Tiến sĩ có tiếng cả. Ngoài địa vị, danh tiếng, họ còn có rất nhiều cơ hội được mời đi dự các chương trình, hội thảo, cả báo chí và các hoạt động xây dựng chính sách. Đó là còn chưa kể họ được cơ quan, tổ chức cử đi học, đi công tác, tham dự các hội nghị quốc tế ở nhiều nơi trên thế giới. Thế nên, vị trí hiện tại còn mang lại cho họ nhiều giá trị mềm khác nữa như các mối quan hệ xã hội, nắm bắt nhiều thông tin quan trọng, có tiếng nói đối với cộng đồng, tầm ảnh hưởng lớn đến xã hội...

Xét về kinh tế, có thể tôi không kém cạnh các bạn bè cùng trang lứa, nhưng xét về nhiều giá trị khác kể trên, tôi thấy bản thân thua kém rất nhiều. Do vậy, với những bạn trẻ đang có suy nghĩ chỉ cần học vừa phải, ra trường đi làm, tích lũy kinh nghiệm thực tế để có một khoản thu nhập khá là hơn hẳn việc phấn đấu học tập thì đó là một sai lầm rất lớn. Bất cứ sự nỗ lực nào cũng sẽ mang lại cho bạn thành quả xứng đáng. Hãy nhìn nhận một cách đa chiều, đừng quá xem trọng thu nhập nhất thời mà vội vàng hạ thấp tầm quan trọng của học vấn, bằng cấp.

Long

>> Quan điểm của bạn thế nào? Gửi bài tại đây. Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.

Cưới nhau xong anh không hề quan tâm đến mẹ con tôi. Thậm chí nhiều lần đi uống rượu say về anh còn lôi tôi ra đánh đập mặc kệ vợ mình bụng mang dạ chửa. Gia đình anh thì luôn miệng chửi bới tôi về cái tội lừa gạt con trai của họ. Anh chẳng hề lên tiếng. Trước đây tôi cứ nghĩ rằng dù bố mẹ anh có không ưa tôi thì họ cũng sẽ vì đứa cháu nội của mình mà bỏ qua mọi chuyện. Thế nhưng tôi đã lầm!

Không được chồng quan tâm chăm sóc, cộng với gia đình chồng quá cay nghiệt nên lúc con tôi ra đời cháu được có 2kg3. Các bác sĩ bảo cháu bị suy dinh dưỡng và rất yếu. Vậy là mẹ con tôi phải ở lại viện gần một tháng trời mà không có người thân chăm sóc. Những lúc ấy tôi chỉ ước có mẹ mình bên cạnh.

Ảnh minh họa

Cũng như hai tác giả, tôi hy vọng chúng ta sẽ ngày càng bớt đi những thành kiến đối với những người xem trọng sự học hơn kiếm tiền. Tác giả Nguyen Thanh Vuđã đưa ra hai lý do quan trọng về mặt xã hội: một là chúng ta cần tôn trọng sở thích và quan điểm của nhau vì không ai giống ai cả; và hai là xã hội nào cũng coi trọng người có học.

Ngoài hai lý do này, tôi cho rằng người ham học cũng xứng đáng có được sự tôn trọng của xã hội vì hai lý do thực tiễn: Thứ nhất, kiến thức (knowlege) là một nguồn vốn cực kỳ quan trọng cho sự phát triển bền vững của bất kỳ nền kinh tế nào. Thứ hai, tư duy ham học là một tư duy nhân văn chỉ có lợi chứ không có hại cho sự mưu cầu thịnh vượng của xã hội.

Về luận điểm thứ nhất,từ những năm 1960, nhà Kinh tế học đoạt giải Nobel người Mỹ, Gary Becker, đã bắt đầu phân tích nhiều về tầm quan trọng của khái niệm "vốn nhân lực" (human capital). Sự phát triển của mỗi mô hình kinh tế, dù là một nhà máy nhỏ hay cả một nền kinh tế quốc gia, đều đòi hỏi hai nguồn vốn: vốn vật chất (material and financial capital), bao gồm các phương tiện sản xuất vật chất như nhà máy, máy móc, tiền, gọi chung là tài lực; và vốn nhân lực, bao gồm không chỉ sức lực, sức khỏe của người lao động và sản xuất ra sản phẩm, mà cả khả năng, kỹ năng, và kiến thức hay tri thức mà họ - và chỉ họ - sở hữu tích lũy qua năm tháng.

Một công ty hay một quốc gia đầu tư vào vốn nhân lực này như thế nào? Đó là bằng cách đầu tư vào các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, y tế, và an sinh xã hội. Điểm khác nhau lớn nhất giữa vốn nhân lực và vốn vật chất là vốn nhân lực chỉ có thể được thay thế chứ không thể chuyển nhượng (transferrable), vì kiến thức và kỹ năng của mỗi người là thuộc quyền sở hữu của riêng họ. Luật về quyền sở hữu trí tuệ là một minh chứng và kết quả của điểm khác nhau này. Vì tính đặc thù đó, vốn nhân lực trong nhiều trường hợp còn quan trọng và có giá trị hơn cả các loại vốn vật chất.

Năm 2018, Nhà Kinh tế học Paul Romer được trao tặng giải Nobel Kinh tế nhờ công trình nghiên cứu về "lý thuyết tăng trưởng nội sinh" (endogenous growth theory). Nói nôm na, Romer cho thấy tăng trưởng kinh tế phụ thuộc phần lớn vào những yếu tố nội sinh (xuất phát từ bên trong con người) thay vì ngoại sinh (vật chất). Những yếu tố nội sinh giúp tăng trưởng kinh tế chính là vốn nhân lực, ý tưởng đổi mới (innovation), và kiến thức (ở đây, tôi dùng chữ "knowledge" chỉ chung cho khái niệm kiến thức và tri thức, tuy hai khái niệm này có sự khác biệt chứ không hoàn toàn giống nhau).

Nói cách khác, kiến thức của một người và giá trị quy thành tiền của lượng kiến thức đó không hề tỷ lệ nghịch với nhau như nhiều người vẫn nghĩ. Tuy rằng, không phải ai học cao hay học nhiều cũng sẽ kiếm được nhiều tiền, nhưng không có nghĩa là sự học của họ và kiến thức mà họ có được không có giá trị về mặt kinh tế.

Ngược lại, càng nhiều người tích lũy được càng nhiều kiến thức, khả năng nảy sinh ý tưởng và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của cộng đồng và xã hội cũng sẽ càng cao. Việc người học nhiều nhưng không có được thu nhập xứng đáng là kết quả của sự bất bình đẳng giữa các ngành nghề, các địa phương... và là một vấn đề cần được xem xét và khắc phục, chứ không phải là lý do cho việc dè bỉu hay xem thường sự ham học.

>> 15 năm lương cao vẫn không bằng bạn bè có bằng cấp

Lý do thứ hai và quan trọng hơn cả, đó là tư duy ham học cần nhận được sự chấp nhận và tôn trọng, nếu không phải là khuyến khích khi điều kiện cho phép bởi đó là một tư duy có ích cho xã hội loài người.Ở đây, cần nói rõ rằng một người không học lên Đại học hay Cao học nhưng ham thích tìm tòi, đọc hiểu, khám phá, thì sẽ vẫn mang tư duy ham học hơn một người học lên Tiến sĩ chỉ để có bằng cấp hòng được lên chức, nâng lương.

Tư duy ham học đặt sự quan trọng vào kiến thức và giá trị tinh thần thay vì vào giá trị vật chất. Ở góc độ cá nhân, tư duy ham học thúc đẩy và cho phép người ham học khám phá và thấu hiểu được nội tâm bản thân và ngoại cảnh của môi trường xung quanh qua việc tích lũy kiến thức và trau dồi kỹ năng. Điều đáng nói là những kiến thức và kỹ năng này không chỉ là kiến thức và kỹ năng chuyên môn của một ngành nghề, mà còn là thường thức đời sống, các kỹ năng mềm, những bài học về mặt đạo đức, quan hệ giữa người và người, giữa người và thiên nhiên...

Vì thế, người càng thật sự hiểu biết nhiều sẽ càng nhận ra mình chẳng biết bao nhiêu, và như vậy tư duy ham học cũng là thứ khuyến khích họ sống khiêm tốn và bao dung với bản thân và người xung quanh hơn. Có một câu nói tôi đã nghe từ một nhà báo chuyên đưa tin về các khám phá Thiên văn học, mà tôi rất tâm đắc: "Chúng ta phải thông minh như thế này để biết thì ra chúng ta ngu ngốc ra sao" – "We have to be this intelligent to know how ignorant we really are".

Cuối cùng, vì tư duy ham học thúc đẩy một người cầu tiến, nó cũng là một thái độ sống tích cực và lành mạnh. Ở tầng nghĩa rộng hơn, trong một xã hội mà tư duy ham học đúng nghĩa được tạo điều kiện để nở rộ và lan rộng, thì đó cũng là một xã hội đề cao giáo dục, đào tạo, và an sinh.

Càng nhiều người ham học và nhận thức đúng đắn ý nghĩa và giá trị của việc học, càng nhiều người tìm đến giáo dục vì lý do đúng đắn (không phải để kiếm tiền hay quyền cho riêng bản thân, để rồi mang tiếng "có bằng mà chẳng bằng ai"), xã hội sẽ càng có nhìn nhận đúng mức với những người làm giáo dục hơn, và sẽ càng có nhiều nỗ lực để đầu tư vào giáo dục và đào tạo hơn. Khi đó, việc đầu tư vào cái gọi là "vốn nhân lực" sẽ không chỉ còn đơn thuần là một phương tiện để đạt được tăng trưởng về kinh tế như tôi bàn ở trên nữa, mà nó sẽ trở thành mục đích và kết quả của một xã hội nhân văn và phát triển toàn diện.

Nói cách khác, khái niệm "vốn nhân lực" (human capital) trong một xã hội như thế sẽ lùi về sau để nhường chỗ cho khái niệm "phát triển con người" (human development). Đây cũng chính là lý do vì sao giáo dục luôn là một tiêu chí tối quan trọng trong việc tính toán "chỉ số phát triển con người" (Human Development Index) của Tổ chức Liên Hiệp Quốc. Giáo dục và phát triển con người là không thể tách rời.

Tóm lại, tôi muốn nói rằng, học chính quy và học cao không dành cho mọi người. Một tấm bằng Thạc sĩ hay Tiến sĩ cũng không phải là tấm giấy chứng nhận rằng một người giỏi giang và đạo đức hơn người không có bằng. Nhưng, bất cứ ai ham học và có điều kiện để mưu cầu sự học, dù ở trường hay ở nhà, bằng cách đọc, viết hay đi, làm, cũng cần được khuyến khích và ủng hộ.

Quan trọng nhất, tôi hy vọng ở các cấp độ cá nhân, gia đình, cộng đồng, và xã hội, sẽ có được những thay đổi về mặt nhận thức và tư duy đối với việc học, để cho tư duy ham học đúng nghĩa được nuôi dưỡng đúng mức, và để cho những người ham học, lẫn những người làm giáo dục có tâm sẽ không còn bị vấp phải thành kiến và dè bỉu mà họ không xứng đáng phải nhận.

An Tư

>> Quan điểm của bạn thế nào? Gửi bài tại đây. Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.

Trước đó, Sacombank phối hợp với chính quyền địa phương tại Thái Nguyên và Lào Cai để trao quà trị giá 500 triệu đồng hỗ trợ người dân sau bão.